Την ώρα που τα περισσότερα νοσοκομεία στην Ουκρανία γονατίζουν από την ασταμάτητη εισροή τραυματιών, το μαιευτήριο της δυτικής πόλης του Χόστσα μοιάζει εγκαταλειμμένο.
Το νοσοκομείο κατέγραψε φέτος μόλις 139 γεννήσεις, συγκριτικά με 164 το 2024, πολύ κάτω από τα επίπεδα της περασμένης δεκαετίας, όταν γεννιούνταν κατά μέσο όρο πάνω από 400 μωρά τον χρόνο.
«Πολλοί νέοι άνδρες έχουν σκοτωθεί» λέει στο Reuters ο γυναικολόγος Γέφχεν Χέκελ. «Νέοι άνδρες που, για να το θέσουμε ωμά, υποτίθεται ότι θα ανανέωναν τη γονιδιακή δεξαμενή της Ουκρανίας».
Εκατοντάδες χιλιάδες έχουν σκοτωθεί στα τέσσερα χρόνια από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, ενώ εκατομμύρια άλλοι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Αναπόφευκτα οι γεννήσεις περιορίζονται.
Το Χόστσα, μια μικρή πόλη 5.000 κατοίκων, απέχει εκατοντάδες χιλιόμετρα από το πλησιέστερο μέτωπο, βλέπει όμως τις συνέπειες της πληθυσμιακής κρίσης.
«Αναγκαστήκαμε να το κλείσουμε πριν από δύο χρόνια. Γιατί; Επειδή είχαμε μόνο εννέα παιδιά» λέει ο Μίκολα Πάντσουκ, επικεφαλής του δημοτικού συμβουλίου.
Καταγεγραμμένοι θάνατοι που αντιστοιχούν σε κάθε γέννηση. Η γεννητικότητα έχει μειωθεί σε όλη την Ουκρανία και κυρίως στις περιοχές κοντά στο μέτωπο. Για το ρωσοκρατούμενο τμήμα δεν υπάρχουν στοιχεία (Πηγή: Reuters, Δεδομένα: Ουκρανικό υπουργείο Δικαιοσύνης, Max Hunder, Jon McClure)
Εκατομμύρια άνθρωποι απαιτούνται για ανοικοδόμηση
Ο πληθυσμός της Ουκρανίας έχει ήδη μειωθεί από τα 42 εκατομμύρια πριν από την εισβολή σε κάτω από 36 εκατομμύρια σήμερα, συμπεριλαμβανομένων των πληθυσμών σε περιοχές που έχει καταλάβει η Ρωσία, εκτιμά το ινστιτούτο δημογραφίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας.
Μέχρι το 2050, το νούμερο αναμένεται να πέσει στα 25 εκατομμύρια.
Και αυτό σημαίνει ότι η πληθυσμιακή κατάρρευση βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη.
Σύμφωνα με το World Factbook της αμερικανικής CIA, στην Ουκρανία καταγράφονταν το 2024 η υψηλότερη θνησιμότητα και η ελάχιστη γεννητικότητα σε όλο τον κόσμο: σε κάθε γέννηση αντιστοιχούν περίπου τρεις θάνατοι.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της κυβέρνησης, το προσδόκιμο ζωής για τους άνδρες της Ουκρανίας βυθίστηκε από τα 65,2 έτη πριν από τον πόλεμο στα 57,3 έτη το 2024. Για τις γυναίκες, το προσδόκιμο υποχώρησε από τα 74,4 στα 70,9 χρόνια.
Ελάχιστοι μαθητές φοιτούν πλέον στο μοναδικό γυμνάσιο που απομένει στο Χόστσα (Reuters/Thomas Peter)
Αυτό θα αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα για την Ουκρανία, η οποία θα χρειαστεί εκατομμύρια ανθρώπους για την προσπάθεια ανοικοδόμησης, σύμφωνα με ειδικούς και πολιτικούς. Θα πρέπει επίσης να διαθέτει αρκετά μεγάλο στρατό αν η Ρωσία αποφασίσει να επιτεθεί ξανά στο μέλλον, όπως φοβούνται πολλοί Ουκρανοί.
Η κυβέρνηση του Κιέβου έχει επίγνωση του προβλήματος και παρουσίασε πέρυσι στρατηγική για τη δημογραφική ενίσχυση της χώρας έως το 2040.
Το έγγραφο προειδοποιούσε ότι η Ουκρανία θα αντιμετωπίσει έλλειμμα 4,5 εκατομμυρίων εργατών την επόμενη δεκαετία, με τις κατασκευές, την τεχνολογία και τις διοικητικές υπηρεσίες να πλήττονται από τις μεγαλύτερες ελλείψεις.
Η στρατηγική της κυβέρνησης δίνει έμφαση στην ανάσχεση του κύματος μετανάστευσης και την παροχή κινήτρων για επιστροφή όσων εγκατέλειψαν τη χώρα, για παράδειγμα μέσω βελτίωσης της στέγασης, των υποδομών και της παιδείας, καθώς και στην προσέλκυση μεταναστών από άλλες χώρες για τις θέσεις που παραμένουν άδειες.
Στη μνήμη των πεσόντων
Φωτογραφίες στρατιωτών που έπεσαν στο μέτωπο γέμισαν τον δρόμο που οδηγεί στο δημαρχείο του Χόστσα όταν το Reuters επισκέφθηκε την πόλη τον Οκτώβριο.
Μια ηλικιωμένη γυναίκα άφησε λουλούδια μπροστά σε μια φωτογραφία, σκουπίζοντας τα δάκρυα από τα μάτια της ένα παγωμένο πρωινό του φθινοπώρου.
Ο Πάντσουκ, ο επικεφαλής του δημοτικού συμβουλίου, λέει ότι περίπου 141 κάτοικοι του Χόστσα και της ευρύτερης επαρχίας, με πληθυσμό 24.000 κατοίκων, έχουν σκοτωθεί από το 2022. Ακόμα 11 σκοτώθηκαν στις μάχες εναντίον αυτονομιστών που στηρίζονται από τους Ρώσους στην ανατολική Ουκρανία από το 2004 έως σήμερα.
Σε ένα από τα δύο σχολεία που παραμένουν ανοιχτά στο Χοχτσα, η διευθύντρια Μαριάνα Κρίπα λέει ότι ο αριθμός των μαθητών στην πρώτη δημοτικού όλο και μειώνεται και ότι περίπου το 10% όσων εγκαταλείπουν το σχολείο, κυρίως αγόρια, φεύγουν για το εξωτερικό.
Η Μαριάνα Κρίπα, διευθύντρια σε ένα από τα δύο σχολεία που απομένουν στο Χόχτσα, έμεινε να βλέπει τα άδεια θρανία (Reuters/Thomas Peter)
«Οι γονείς παίρνουν τα παιδιά τους εκτός χώρας πριν κλείσουν τα 18» λέει. Το Κίεβο έχει απαγορεύσει την έξοδο από τη χώρα για τους περισσότερους άνδρες άνω των 18 ετών, αν και ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι αύξησε τον Αύγουστο στο όριο στα 22 έτη.
Η Ουκρανία, της οποίας ο πληθυσμός υπερέβαινε τα 48 εκατομμύρια το 2001, αντιμετώπιζε δημογραφική κρίση ακόμα και πριν από τον πόλεμο, καθώς εκατομμύρια πολίτες κατευθύνονταν προς τη Δύση για να γλιτώσουν από τις οικονομικές δυσκολίες και την εκτεταμένη διαφθορά.
Γυναίκα κοιτά με θλίψη το μνημείο των πεσόντων σε δρόμο του Χόστσα (Reuters/Thomas Peter)
Και η έξοδος επιταχύνθηκε μετά την εισβολή.
Το Κέντρο Οικονομικής Στρατηγικής, μια ουκρανική δεξαμενή σκέψης, ανέφερε τον Μάρτιο ότι περίπου 5,2 εκατομμύρια Ουκρανοί που έφυγαν μετά την εισβολή παραμένουν στο εξωτερικό, κυρίως στη Ρωσία, την Πολωνία και τη Γερμανία.
Το κέντρο προέβλεπε ότι 1,7 έως 2,7 εκατομμύρια πρόσφυγες θα παραμείνουν στο εξωτερικό. Και όταν ο πόλεμος τελειώσει, εκατοντάδες χιλιάδες νεαροί άνδρες, στους οποίους δεν επιτρέπεται σήμερα να εγκαταλείψουν τη χώρα, θα αναζητήσουν την τύχη τους στο εξωτερικό.
Ο Ολεξάντερ Γκλάντουν, αναπληρωτής επικεφαλής του δημογραφικού ινστιτούτου της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών, επισημαίνει ότι η πληθυσμιακή κρίση επιδεινώνεται από το γεγονός ότι οι νέες γυναίκες υπερεκπροσωπούνται μεταξύ των προσφύγων από το 2022.
Σύμφωνα δε με εκτίμηση που δημοσίευσε ο ΟΗΕ το 2024, ο πληθυσμός της Ουκρανίας αναμένεται να συρρικνωθεί δραστικά έως το 2100, οπότε θα περιορίζεται μεταξύ 9 και 23 εκατομμυρίων κατοίκων.
Ετήσιος αριθμός γεννήσεων στην Ουκρανία σε χιλιάδες. Η γεννητικότητα μειώθηκε απότομα μετά την προσάρτηση της Κριμαίας και έπεσε σε νέο χαμηλό μετά την εισβολή το 2022 (Πηγή: Reuters. Δεδομένα: Κρατική Στατιστική Υπηρεσία της Ουκρανίας, υπουργείο Δικαιοσύνης της Ουκρανίας)
Άδεια χωριά, ρημαγμένα σπίτια
Η μαιευτική κλινική του Χόστσα έμεινε εκτός κυβερνητικής χρηματοδότησης το 2023 λόγω αδυναμίας επίτευξης του στόχου των 170 γεννήσεων ανά έτος. «Είχαμε ένα μωρό που γεννήθηκε με καθυστέρηση 15 λεπτών, οπότε είχαμε 169» λέει ο Πάντσουκ του δημοτικού συμβουλίου.
Το μαιευτήριο λειτουργεί πλέον με όποια χρήματα περισσεύουν από τον προϋπολογισμό του δήμου.
Η Ίνα Αντόνιουκ, διευθύντρια του μαιευτηρίου, λέει ότι το ένα τρίτο των εγκύων έχουν συζύγους που υπηρετούν στον στρατό, ορισμένοι νεκροί ή αγνοούμενοι.
Αν και οι ρωσικές δυνάμεις προωθούνται με αργή ταχύτητα στα ανατολικά και νότια μέτωπα, η Μόσχα εντείνει τις επιθέσεις με πυραύλους και drone σε όλη την Ουκρανία, βάζοντας στο στόχαστρο στρατιωτικές, ενεργειακές και πολιτικές υποδομές.
Ο Πάντσουκ λέει ότι ο πληθυσμός του Χόστσα δεν έχει μειωθεί σημαντικά, εν μέρει επειδή τα γύρω χωριά αδειάζουν και οι κάτοικοί τους κατεβαίνουν στην πόλη για να βρουν δουλειά.
Στον δρόμο για το χωριό του Ντούλιμπι, λιγότερο από 10 χιλιόμετρα από το Χόστσα, πολλά σπίτια έχουν εγκαταλειφθεί.
Ακόμα και σε αυτό το χωριό όπου απομένουν λιγότεροι από 200 μόνιμοι κάτοικοι, εννέα άνδρες κλήθηκαν στον στρατό, λέει η Οκσένα Φόρμαντσουκ, κάτοικος της περιοχής.
Ανάμεσά τους ήταν ο σύζυγός της, αγνοούμενος από τον Ιούλιο. Η Φόρμαντσουκ ανησυχεί τώρα ότι οι δύο γιοί της θα κληθούν κι αυτοί στον στρατό.
Η 57χρονη Ίνα Αντόνιουκ, είναι διευθύντρια στη μοναδική μαιευτική κλινική του Χόστσα (Reuters/Thomas Peter)
Τα παιδιά δεν είναι στο πλάνο
Η Ανασγτασία Γιούστσουκ, 21 ετών, η οποία πουλά καφέ από ένα βανάκι στους δρόμους του Χόστσα, λέει ότι πολλοί φίλοι της διστάζουν να κάνουν παιδιά. Η ίδια θα ήθελε να γίνει μητέρα, δεν σκοπεύει όμως να το επιχειρήσει την επόμενη διετία.
«Δεν υπάρχει σταθερότητα, δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο μπορείς να βασιστείς».
Ο πόλεμος, επισήμανε, έχει αυξήσει τις οικονομικές πιέσεις, με τα ενοίκια και το κόστος ζωής να ανεβαίνουν.
»Σήμερα είναι πολύ δύσκολο για τους νέους να αγοράσουν σπίτι. Πρέπει να έχουμε οικονομική σταθερότητα, και εγώ και ο σύντροφός μου. Η κατάσταση στη χώρα αλλάζει διαρκώς, κάθε ένα-δυο μήνες, οπότε είναι δύσκολο να προγραμματίσεις το μέλλον σου».
Η Αναστασία Ταμπέκοβα, μέλος του δημοτικού συμβουλίου, έχει σύζυγο που υπηρετεί στον στρατό.
«Έμαθα ότι ήμουν έγκυος και μερικές μέρες αργότερα ο άνδρας μου έφυγε για το μέτωπο. Του έδωσαν άδεια για να παραστεί στον τοκετό. Έφυγε με δάκρυα στα μάτια» λέει.
«Γνωρίζω πολλές γυναίκες των οποίων οι άνδρες πολεμούν. Γνωρίζω γυναίκες που οι σύζυγοί τους δεν είναι μια μαζί μας. Προσπαθούν να κρατηθούν, κάποιες είναι σε ψυχοθεραπεία, για άλλες τα παιδιά είναι πηγή χαράς, ένας λόγος να μην τα παρατήσουν».
