Η Εφορεία Εθνικών Ενδυμασιών του Λ.Ε.Ρ. με πρωτοβουλία της Εφόρου, κ. Χαρούλας Καράογλου, μας ξεναγεί στην πλούσια Ιματιοθήκη της! Η πρωτοβουλία αυτή στοχεύει στην προβολή των εθνικών, παραδοσιακών μας φορεσιών, στην ενημέρωση περισσοτέρων μελών και συμπολιτών μας για το σημαντικό έργο διαφύλαξης της πολιτιστικής κληρονομιάς, που επιτελείται στο χώρο του Λ.Ε.Ρ. Η διαδικτυακή αυτή ξενάγηση θα ξεκινήσει με την παρουσίαση της ενδυμασίας της Προποντίδας, την οποία φορούσαν στον τόπο καταγωγής τους οι πρώτοι κάτοικοι της πόλης μας, εκείνοι που ξεριζωμένοι από την Τρίγλια της Μ. Ασίας κατέφυγαν στη Ραφήνα κουβαλώντας την ιστορία τους, τις μνήμες, τον πολιτισμό τους!
ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
Οι φορεσιές της Προποντίδας φορέθηκαν με διάφορες παραλλαγές στα χωριά της Προκοννήσου, του Μαρμαρά, της Κυζικηνής χερσονήσου και στην ευρύτερη περιοχή της ΒΔ Μικρασίας, του Ελλησπόντου και των Θρακικών παραλίων της Προποντίδας. Ο χώρος αυτός της Μικρασίας με το ζωντανό ελληνικό στοιχείο δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί κομμάτι της αδιάσπαστης συνέχειας των Ελλήνων, η οποία αποδεικνύεται και μέσω του λαϊκού τους πολιτισμού, μέρος του οποίου αποτελεί και η ενδυμασία. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε ένα προς ένα τα κομμάτια που συνθέτουν την γυναικεία και ανδρική γιορτινή φορεσιά.
Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΓΙΟΡΤΙΝΗ ΦΟΡΕΣΙΑ
Οι συνδυασμοί που έχουμε συναντήσει και έχουν καταγραφεί είναι είτε βράκα με τον ανατολίτικο λιμπαντέ, είτε, τα δυτικής επιρροής, φούστα με τσιπάκι και φούστα με πολκάκι.
Τα εσώρουχα, μπουστάκι και βρακί με ασπροκεντήματα, μπιμπίλες φεστόνια και δαντέλλες. Από πάνω η εσωτερική χασεδένια βράκα.
Ολόγυρα στη μέση μπαίνει το κουτσούρι για να φουσκώνει περισσότερο η εξωτερική βράκα στους γοφούς. Ακολουθεί το μεταξωτό πουκάμισο με περίτεχνες μπιμπίλες και η εξωτερική βράκα μακριά μέχρι τον αστράγαλο. Οι γιορτινές ήταν από μεταξωτά ατλαζένια ή ταφταδένια υφάσματα αγορασμένα από την γειτονική Προύσα με παράδοση στη μεταξοκαλλιέργεια.
Στη μέση δένεται η βρακοζώνα με περίτεχνα κεντήματα (ζουμπέκι) από μεταξοκλωστές με φυτικά μοτίβα.
Η βράκα συνδυάζεται με τον ανατολίτικο λιμπαντέ, σταυρωτό κοντό ζακέτο καπιτονέ από χονδρό ταφτά σε χρώμα διαφορετικό από τη βράκα.
Το τσιπάκι είναι μανικωτό μεταξωτό ζακετάκι δυτικής επιρροής , λαιμόκοψη, με λεπτές κατακόρυφες πιέτες δεξιά και αριστερά. Το άνοιγμα του στήθους κεντημένο με σουτάς ή κορδονέτο. Στη μέση δένεται λεπτό ζωνάκι ή η βρακοζώνα.
Το πολκάκι είναι ζακετάκι δυτικού αστικού τύπου, μεταξωτό με ενυφασμένα άνθιμα μοτίβα ή ανάγλυφα λαχούρια με διπλή κουφωτή πιέτα στο πίσω μέρος της μέσης και όρθιο γιακά.
Το τσιπάκι και το πολκάκι συνοδεύονταν από τη πλούσια πτυχωτή φούστα από μεταξωτό ύφασμα ενυφασμένο με φυτικά μοτίβα.
Τα μαλλιά χτένιζαν σε χωρίστρα. Έβαζαν άλλοτε τη φλούδα, λεπτό ολομέταξο μαντήλι ή το μεταξωτό ή βαμβακερό μαμούκι και τα δυο στολισμένα με περίτεχνες μπιμπίλες που ενώνονταν στο μαντήλι με αλογότριχα για να μένουν στητές. Στο δέσιμο της φλούδας και του μαμουκιού έβαζαν τις τρέμ’σες (καρφίτσες με πουλιά και λουλούδια) ή τα σύκαμνα ( μύγδαλα ντυμένα με ταφτά και κεντημένα με μικρά μαργαριτάρια) που στερεώνονταν με σπείρα ώστε με το βάδισμα έτρεμαν και λειτουργούσαν αποτρεπτικά του κακού. Άλλοτε, καρφίτσωναν στο φιόγκο του μαντηλιού το διπλάρι, μικρό χρυσό νόμισμα(μετζίτι, λουίζι).
Τέλος, τα κοσμήματα που έφεραν αποτελούνταν από ολόχρυσα πολίτικα βραχιόλια, σκουλαρίκια, δακτυλίδια και σειρές από λεπτά μαργαριταράκια, τα ξάγια. Στο στήθος καρφίτσωναν τη σάρπα, χρυσό πεντόλιρο, ενώ στο λαιμό κρεμούσαν τη ντούμπλα με τη στριφτή αλυσίδα και φυσικά τις αρμαθιές με τα φλουριά, δώρο του γαμπρού στη νύφη.
Η ΑΝΤΡΙΚΗ ΓΙΟΡΤΙΝΗ ΦΟΡΕΣΙΑ
Αποτελείται από το λευκό λινό ή χασεδένιο πουκάμισο, την βράκα ή σαλιβάρι από χονδρό βαμβακομέταξο μαύρο ύφασμα με τη μακριά σέλα που φτάνει κάτω από τη γάμπα, το σταυρωτό τσόχινο γιλέκι ή το κατηφένιο γιαλελί. Και τα δύο στολισμένα με κεντήματα από πολύτιμο μπιρσίμι και πολλά κουμπιά που σχηματίζουν φουντίτσες. Στο πλάι, λίγο χαμηλότερα από τη μασχάλη ράβεται τσεπάκι, διακοσμημένο με τα αρχικά του ονόματος του κατόχου της φορεσιάς. Ζωνάρια διαφόρων τύπων περισφίγγουν τη μέση. Σκουρόχρωμα ή υπόλευκα αγοραστά ή πλεκτά. Χαρακτηριστικό το γιορτινό πολύχρωμο, ριγωτό, “το ταραμπουρίσιο”, φερμένο από την Τρίπολη(Trablus) του Λιβάνου. Στις γάμπες τα τουζλούκια, είδος περικνημίδων με περίτεχνα κεντήματα από κορδονέτο. Τα κοσμήματα ήταν η καδένα με το ρολόι κι ο αρραβώνας, το γαμήλιο δαχτυλίδι.
Μετά τον οριστικό εκπατρισμό του 1922, οι φορεσιές που περιγράψαμε φορέθηκαν για χρόνια στην απλούστερη, την καθημερινή μορφή τους, στους διάφορους τόπους εγκατάστασης των προσφύγων. Με τα χρόνια κάποιες από αυτές μεταποιήθηκαν για τις καθημερινές ανάγκες, γίνανε μαξιλάρια, τραπεζομάντηλα, φορέθηκαν σαν αποκριάτικες φορεσιές, ενώ μεταξωτά απομεινάρια έγιναν κάδρα να στολίσουν γυμνούς τοίχους των προσφυγικών σπιτιών. Όσες φορεσιές διασώθηκαν, φυλάσσονται ευλαβικά σε κασέλες και σε συλλογές για να μεταφέρουν σε μας θύμησες και να γνωρίσουν οι νέοι εκείνες τις μακρινές πατρίδες με τη σπουδαία παράδοσή που συνεχίζεται και σήμερα όταν οι νέοι τις φορούν σε τοπικές και εθνικές γιορτές.
ΠΗΓΕΣ
1. Αρχείο Ιματιοθήκης ΛτΕ Ραφήνας
2. Θοδωρής Κοντάρας, Οι φορεσιές από τα Παλάτια Προκοννήσου (Μαρμαρά), Ανάτυπο από τα Μικρασιατικά Χρονικά(20ος τ.) Αθήνα 1998
3.http://okeanis.lib2.uniwa.gr/…/123456789/1030/kl_00594_.pdf…
Φωτογραφίες από το αρχείο του ΛτΕ Ραφήνας
Έφορος Εθνικών Ενδυμασιών:
Καράογλου Χαρούλα
Συνέφοροι:
Κάλφογλου Αναστασία
Παρασκευά Αναστασία
Μιχαλακοπούλου Μαρία
Κική Ελευθερία
