Οι μαζικές διαδηλώσεις για την δημοκρατία, οι συλλογικές ενέργειες και η αντίσταση γίνονται κρίσιμα εργαλεία για την προστασία των θεσμών και των δικαιωμάτων των πολιτών.
Πολλές κυβερνήσεις έχουν επιλέξει να περιορίσουν την ελευθερία του Τύπου, να ελέγξουν τη δικαιοσύνη και να ασκήσουν πολιτική καταστολή, υπονομεύοντας τη θεσμική σταθερότητα.
Οι πολίτες σε πολλές χώρες αντιμετωπίζουν την πρόκληση να υπερασπιστούν τα δημοκρατικά τους δικαιώματα, ενώ η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με ανησυχία.
Δημοκρατική οπισθοδρόμηση και η πραγματικότητα του αυταρχισμού
Μόλις μια δημοκρατία αρχίσει να διαβρώνεται, η ανάκαμψη είναι δύσκολη.
Μόνο το 42% των δημοκρατιών που έχουν επηρεαστεί από «αυταρχικοποίηση» από το 1994 κατάφεραν να ανακάμψουν, σύμφωνα με το σουηδικό ερευνητικό ινστιτούτο V-Dem.
Ο όρος «δημοκρατική οπισθοδρόμηση» περιγράφει την συστηματική αποδυνάμωση των ατομικών ελευθεριών και των θεσμικών ελέγχων, μέσω αλλαγών σε κανόνες και νόρμες.
Οι χώρες που έχουν βιώσει τέτοιες οπισθοδρομήσεις είναι ποικίλες, από την Ουγγαρία έως τη Βραζιλία.
Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν ισχυρές συνταγματικές παραδόσεις, ομοσπονδιακό σύστημα, οικονομικό και στρατιωτικό πλεονέκτημα, ζωντανά ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και ακμάζουσα κοινωνία των πολιτών — στοιχεία που μπορούν να στηρίξουν την αντίσταση.
Η αντίσταση ως εργαλείο υπεράσπισης της δημοκρατίας
Η εμπειρία από χώρες που έχουν αντιμετωπίσει αυταρχισμό δείχνει ότι η μη βίαιη αντίσταση είναι συχνά πιο αποτελεσματική από τον ένοπλο αγώνα.
Όπως γράφει Shelley Inglis, ερευνήτρια στο Κέντρο Μελέτης της Γενοκτονίας και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σε άρθρο της στο The Conversation, δεν αρκούν οι διαδηλώσεις, απαιτείται ευρεία συντονισμένη δράση.
Η εκπαίδευση των πολιτών στη χρήση βίντεο για την τεκμηρίωση καταχρήσεων, η συλλογική άρνηση συμμόρφωσης με αυταρχικές εντολές και η αξιοποίηση της οικονομικής δύναμης των πολιτών αποτελούν θεμελιώδη εργαλεία.
Οι αυταρχικοί ηγέτες βασίζονται σε «πυλώνες στήριξης» — κυβερνητικά όργανα, στρατιωτικές δυνάμεις, επιχειρήσεις και άλλους θεσμούς που ενισχύουν την εξουσία τους.
Η συλλογική δράση μπορεί να υπονομεύσει αυτούς τους πυλώνες και να αποτρέψει την εδραίωση της αυταρχικής εξουσίας.
Ποιες είναι λοιπόν οι τακτικές για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, σύμφωνα με την Inglish;
1. Άρνηση παράνομων απαιτήσεων
Όταν κρίσιμα πρόσωπα και θεσμοί αρνούνται να εφαρμόσουν αυταρχικές διαταγές, η προσπάθεια επιβολής αυταρχίας μπορεί να αποτύχει.
Παράδειγμα αποτελεί η Νότια Κορέα, όπου τμήματα του στρατού και της δημόσιας διοίκησης αρνήθηκαν να στηρίξουν τον στρατιωτικό νόμο το 2024.
2. Ενίσχυση του κράτους δικαίου
Η προστασία των νομικών ορίων και η δημόσια ενημέρωση για τις επιθέσεις κατά του κράτους δικαίου είναι κρίσιμες.
Στην Πολωνία, διαμαρτυρίες και νομικές προκλήσεις, όπως η «Πορεία των Χιλίων Ρόμπων» το 2020, ανέδειξαν τη δημόσια απόρριψη αυταρχικών πρακτικών.
Άνθρωποι συμμετέχουν σε διαδήλωση μιας ευρείας συμμαχίας με το σύνθημα #TogetherAgainstRight για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στο κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), τον ακροδεξιό εξτρεμισμό και για την προστασία της δημοκρατίας μπροστά από το κτίριο του Bundestag στο Βερολίνο, Γερμανία, 21 Ιανουαρίου 2024. REUTERS/Annegret Hilse
3. Συνεργασία στην αντιπολίτευση
Η συνεργασία πολιτικών κομμάτων και ανεξάρτητων ηγετών μπορεί να δημιουργήσει έναν ισχυρό συνασπισμό υπέρ της δημοκρατίας.
Οι νέοι υποψήφιοι μπορούν να υπονομεύσουν την ικανότητα των αυταρχικών ηγετών να σπέρνουν διχασμό και να δαιμονοποιούν τους κύριους αντιπάλους τους.
Ωστόσο, οι συνασπισμοί μπορεί να είναι δύσκολο να σχηματιστούν και να διατηρηθούν για να κερδίσουν.
4. Αξιοποίηση της οικονομικής δύναμης
Οι καθημερινοί καταναλωτές μπορούν να ασκήσουν πίεση στις πλούσιες ελίτ και τις εταιρείες που συναινούν ή υποστηρίζουν τους επίδοξους αυταρχικούς ηγέτες μέσω μποϊκοτάζ και άλλων μεθόδων, όπως το «Tesla Takedown» στις ΗΠΑ, που προηγήθηκε της πτώσης της αξίας των μετοχών της Tesla και της αποχώρησης του ιδιοκτήτη της, Έλον Μασκ, από τη θέση του στην κυβέρνηση.
Οι γενικές απεργίες, υπό την ηγεσία των συνδικάτων και των επαγγελματικών ενώσεων, όπως στο Σουδάν ή τη Μιανμάρ, μπορούν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές.
5. Προστασία των εκλογών
Η διασφάλιση ελεύθερων και δίκαιων εκλογών παραμένει ο πιο αποτελεσματικός τρόπος απομάκρυνσης αυταρχικών ηγετών.
Αυτό όμως απαιτεί στρατηγική δράση για να παραμείνουν οι εκλογές πραγματικά ελεύθερες και δίκαιες πολύ πριν από την ημέρα των εκλογών.
6. Τοπική οργάνωση
Η συμμετοχή σε τοπικά φόρουμ, ομάδες φοιτητών, βετεράνων, αγροτών και θρησκευτικών κοινοτήτων δημιουργεί ισχυρά δίκτυα που μπορούν να ενισχύσουν τις εθνικές προσπάθειες υπεράσπισης της δημοκρατίας.
7. Διαμόρφωση της ιστορίας και επικοινωνία
Η καθοδήγηση της δημόσιας γνώμης και η αποτελεσματική επικοινωνία είναι κρίσιμης σημασίας για τις προσπάθειες υπέρ της δημοκρατίας.
Σέρβοι φοιτητές δημιούργησαν ένα από τα μεγαλύτερα κινήματα διαμαρτυρίας των τελευταίων δεκαετιών, που ξεκίνησε το 2024, χρησιμοποιώντας δημιουργική αντίσταση – καλλιτεχνική έκφραση, όπως οπτικά μέσα, σάτιρα και κοινωνικά μέσα – για να εκθέσουν τις αδυναμίες ενός αυταρχικού ηγέτη, να μειώσουν τον φόβο και την απελπισία και να χτίσουν συλλογικό συμβολισμό και ανθεκτικότητα.
8. Χτίσιμο γεφυρών και εναλλακτικών θεσμών
Η προσέγγιση ανθρώπων με διαφορετικές ιδεολογίες μειώνει την πόλωση και ενισχύει την ανθεκτικότητα της κοινωνίας. Παράλληλοι θεσμοί, όπως σχολεία και φορολογικά συστήματα, μπορούν να παρέχουν σταθερότητα εκτός του αυταρχικού πλαισίου.
9. Τεκμηρίωση και προστασία της αλήθειας
Η καταγραφή καταχρήσεων, η συλλογή αποδεικτικών στοιχείων και η στήριξη ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης αποτελούν θεμελιώδεις πρακτικές για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και της δημοκρατικής νομιμότητας.
10. Εκπαίδευση, καινοτομία και διεθνής αλληλεγγύη
Η συνεχής εκπαίδευση, η προσαρμογή σε νέες καταστάσεις και η διεθνής υποστήριξη από θεσμούς και διαδικτυακά κινήματα, όπως η Milk Tea Alliance στη Νοτιοανατολική Ασία, ενισχύουν την αποτελεσματικότητα των μη βίαιων αντιστάσεων.
Το μέλλον της δημοκρατίας
Το μέλλον της δημοκρατίας εξαρτάται από τις επιλογές των πολιτών και τη συλλογική δράση σε όλο τον κόσμο. Η διατήρηση θεσμών, η προστασία των ατομικών ελευθεριών και η ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας μπορούν να εμποδίσουν την αυταρχική διάβρωση, είτε πρόκειται για μεγάλες χώρες είτε για μικρότερες κοινωνίες.
Η διεθνής αλληλεγγύη, η ανταλλαγή εμπειριών και η προώθηση δημοκρατικών πρακτικών μπορούν να ενισχύσουν τις προσπάθειες υπεράσπισης της δημοκρατίας παντού, διασφαλίζοντας ότι το δημοκρατικό πείραμα παραμένει ζωντανό και ανθεκτικό στις προκλήσεις του 21ου αιώνα.
