Ο ανθρώπινος εγκέφαλος περνάει από πέντε σημαντικούς σταθμούς, κατά τους οποίους η δομή του αλλάζει, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Nature Communications, αποδεικνύοντας ότι η ανάπτυξή του δεν είναι όσο γραμμική πιστεύαμε.
«Είναι εύκολο να παρασυρθούμε στην πεποίθηση ότι υπάρχει ένας ‘καλός’ ή ‘κακός’ τρόπος να είναι δομημένος ο εγκέφαλος», δήλωσε η επικεφαλής της μελέτης, Άλεξα Μούσλεϊ από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. «Αυτό όμως δεν ισχύει. Αυτό που τονίζει η μελέτη είναι ότι ο εγκέφαλος αναμένεται να κάνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές ηλικίες».
Στη νέα μελέτη, η Μούσλεϊ και οι συνεργάτες της εξέτασαν περίπου 4.000 τομογραφίες από υγιείς ανθρώπους ηλικίας 0 έως 90 ετών και ανάλυσαν τους εγκεφάλους τους.
Βρήκαν τέσσερις μεγάλες στιγμές κατά τις οποίες ο εγκέφαλος υπέστη αναπτυξιακές αλλαγές, γύρω από τις ηλικίες 9, 32, 66 και 83, χωρίζοντας τη διάρκεια ζωής σε πέντε διακριτές φάσεις.
«Είναι άλλο ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς ο εγκέφαλος και οι παγκόσμιες αλληλεπιδράσεις του αλλάζουν κατά τη διάρκεια της ζωής», δήλωσε ο Σεθ Γκραντ, νευροεπιστήμονας από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, ο οποίος δεν συμμετείχε στην έρευνα.
«Το μήνυμα είναι ότι υπάρχει συνεχής αλλαγή από τη γέννηση μέχρι την τρίτη ηλικία. Δεν είναι ότι χτίζεις έναν εγκέφαλο και αυτός παραμένει ο ίδιος και μετά απλά “πέφτει” στην τρίτη ηλικία. Ο εγκέφαλος πάντα αλλάζει».
Η Μούσλεϊ και οι συνάδελφοί της αναγνώρισαν πέντε περιόδους κατά τις οποίες ο εγκέφαλος καλωδιώνεται με διαφορετικούς τρόπους.
Παιδική Ηλικία
Από τη βρεφική ηλικία μέχρι τα 9 χρόνια, ο εγκέφαλος είναι πολύ δραστήριος. Συντελούνται πολλές συνδέσεις νευρώνων, με έντονη εξάλειψη συναπτικών επαφών και γρήγορη αύξηση της γκρίζας και λευκής ουσίας.
Ωστόσο, ενδιαφέρον είναι ότι ο εγκέφαλος γίνεται λιγότερο αποτελεσματικός αυτή την περίοδο, οπότε χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να μεταφερθεί η πληροφορία από μια περιοχή του εγκεφάλου σε άλλη. Οι ερευνητές δεν κατανοούν πλήρως γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά έχουν κάποιες υποθέσεις.
«Ξέρουμε ότι στην πολύ πρώιμη ζωή, ο εγκέφαλος δημιουργεί περισσότερες συνδέσεις από όσες χρειάζεται, και στη συνέχεια τις “κλαδεύει”», δήλωσε η Μούσλεϊ. «Δεν είναι σαφές αν αυτό είναι το φαινόμενο που παρατηρείται εδώ, αλλά είναι ενδεχομένως αυτό».
Όποιος και να είναι ο λόγος που ο εγκέφαλος γίνεται λιγότερο αποτελεσματικός στην παιδική ηλικία, είναι μια περίοδος έντονης μάθησης —γλώσσα, κινητικές δεξιότητες, ομιλία— και υπάρχει πιθανώς λόγος για τον οποίο ο εγκέφαλος είναι δομημένος έτσι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
«Μπορεί να είναι ότι αυτή η μείωση της αποδοτικότητας συνδέεται με αυτήν τη στιγμή έντονης μάθησης», προσθέτει η Μούσλεϊ.
Εφηβεία
Η εφηβεία αποτελεί έναν δραματικό σταθμό που παρατήρησαν οι ερευνητές γύρω στην ηλικία των 9 ετών κατά μέσο όρο, την περίοδο κατά την οποία πολλοί νέοι αρχίζουν να εισέρχονται στην εφηβεία. Ο εγκέφαλος αλλάζει κατεύθυνση και αρχίζει να αναδιοργανώνεται για να γίνει πιο αποτελεσματικός.
Η φάση της εφηβείας που προσδιόρισαν οι ερευνητές διαρκεί δύο δεκαετίες, μέχρι τα πρώτα 30 χρόνια. Αυτός είναι ο πιο ευάλωτος χρόνος για την ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών, αλλά είναι επίσης κρίσιμη περίοδος για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
«Είναι πολύ σημαντικό να σκεφτούμε την εφηβεία ως ένα εκτεταμένο παράθυρο», δήλωσε η Κέιτι Ινσέλ, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Northwestern που μελετά πώς αλλάζει ο εγκέφαλος κατά τη διάρκεια της εφηβείας.
Η ίδια λέει ότι ενώ στην κοινωνία μας θεωρούμε τους 18χρονους ή 21χρονους ως ενήλικες, αυτή η έρευνα προσθέτει σε ένα αυξανόμενο σώμα εργασίας που δείχνει ότι ο εγκέφαλος δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένος ή σταθερός μέχρι τα τέλη της δεκαετίας των 20 ή ακόμη και τα πρώτα 30.
«Αυτό που μας διαφοροποιεί ως ανθρώπους από τα άλλα ζώα είναι πόσο αργά αναπτυσσόμαστε», είπε η Μούσλεϊ. «Η καμηλοπάρδαλη μπορεί να σταθεί πολύ γρήγορα μετά τη γέννησή της, ενώ τα ανθρώπινα βρέφη χρειάζονται πολύ χρόνο για να μάθουν να περπατούν, να τρώνε».
Η Μούσλεϊ πρότεινε ότι αυτή η αργή ανάπτυξη μπορεί να δίνει στους ανθρώπους την ευκαιρία να αναπτύξουν πιο σύνθετες συνδέσεις στον εγκέφαλο, και αυτό μπορεί να σχετίζεται με τα πράγματα που οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν και τα άλλα ζώα δεν μπορούν.
Ενηλικίωση
Η ενηλικίωση είναι η μεγαλύτερη φάση, διαρκεί περισσότερες από τρεις δεκαετίες, από την ηλικία των 32 μέχρι περίπου τα 66.
«Φαίνεται να είναι μια περίοδος σχετικής σταθερότητας», λέει η Μούσλεϊ, «είναι σταθερό για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα».
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο εγκέφαλος δεν αλλάζει κατά αυτή την περίοδο, αλλά οι αλλαγές είναι λιγότερο δραματικές σε σχέση με άλλες φάσεις. Είναι επίσης μια περίοδος σταθερότητας όσον αφορά την νοημοσύνη, τη συμπεριφορά και την προσωπικότητα.
Πρώιμη Γήρανση
Γύρω από τα 66 χρόνια, οι ερευνητές παρατήρησαν έναν ακόμη σταθμό. Αυτή είναι μια περίοδος κατά την οποία ο εγκέφαλος φαίνεται να γίνεται πιο ευάλωτος στις ηλικιακές ασθένειες — αλλά τα νέα δεν είναι όλα αρνητικά για τον γερασμένο εγκέφαλο.
«Υπάρχει ένας αναμενόμενος και υγιής τρόπος για να αλλάξει ο εγκέφαλος», εξηγεί η Μούσλεϊ.
Η Ινσέλ σημείωσε ότι εκτός από μερικές από τις αρνητικές αλλαγές που συνδέονται με την γήρανση, όπως η απώλεια μνήμης, υπάρχουν και θετικές αλλαγές. Οι ηλικιωμένοι τείνουν να είναι πιο σοφοί και καλύτεροι στη συναισθηματική ρύθμιση.
Όψιμη Γήρανση
Από τα 83 και μετά, οι ερευνητές προσδιόρισαν μια φάση «όψιμης γήρανσης».
«Αυτό που βλέπουμε κατά την όψιμη γήρανση είναι κάτι που ονομάζεται ‘αύξηση της κεντρικότητας’», είπε η Μούσλεϊ. Ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου γίνονται πιο σημαντικές από άλλες κατά αυτή την περίοδο.
Τι σημαίνει αυτό; Η λέξη «ανάπτυξη» συνήθως συνδέεται με την παιδική ηλικία ή την εφηβεία, αλλά αυτό που δείχνει αυτή η νέα έρευνα είναι ότι ο εγκέφαλος αναπτύσσεται συνεχώς καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας.
«Συχνά αποδίδουμε κάποιες εγκεφαλικές αλλαγές σε αρνητικά αποτελέσματα στην ενηλικίωση ή την τρίτη ηλικία», αναφέρει η Ινσέλ. «Αλλά στην πραγματικότητα, υπάρχουν ορισμένα γνωστικά χαρακτηριστικά που μπορεί να είναι πραγματικά χρήσιμα και ευεργετικά στη γήρανση», καταλήγει η ίδια.
