Έφη Ξένου: Έκθεση και σκιτσογραφία

Μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έκθεση της σκιτσογράφου Έφης Ξένου εγκαινιάζεται στις 10 Μαρτίου και θα διαρκέσει έναν μήνα. Έχοντας τον χαρακτηριστικό τίτλο ’35+1 μορφές του λόγου,’[1] η πρώτη ατομική έκθεση της σκιτσογράφου, δύναται να καταστεί ένα εμπρόθετο απάνθισμα των προσώπων-υποκειμένων που κατά καιρούς έχει σκιτσογραφήσει για λογαριασμό της εφημερίδας ‘Τα Νέα.’[2]

Μάλιστα, σκίτσα της Έφης Ξένου, εντάσσονται στην ευρύτερη θεματική της σελίδας ‘Στίγμα’ του δημοσιογράφου Γιώργου Παπαχρήστου, εκεί όπου, το συνήθως ευμέγεθες πρόσωπο που απεικονίζεται (‘προϊόν’ διαφόρων χρωματικών συνθέσεων), αποτελεί το πρόσωπο με το οποίο, εν προκειμένω, καταπιάνεται, ενίοτε με καυστικό τρόπο, ο Γιώργος Παπαχρήστου.[3]

 Τοποθετούμενο  στο μέσον της σελίδας (‘Στίγμα’), το σκίτσο, ζωγραφισμένο με μολύβι, αναδεικνύει ή αλλιώς, ‘εικονοποιεί’ το περίγραμμα του άρθρου, σχετίζεται με ζητήματα που άπτονται της κοινωνικοπολιτικής επικαιρότητας (το έργο της Έφης Ξένου ενέχει και μία σημαίνουσα ‘επικαιρική’ διάσταση), αντλώντας από την σκιτσογραφική παράδοση που αξιο-θεμελίωσε, Μεταπολιτευτικά, ο Σπύρος Ορνεράκης.[4]

 Ως προς αυτό,  η σκιτσογραφία του Σπύρου Ορνεράκη,[5] εγγράφει τα ίδια μοτίβα του ελεύθερου σκίτσου που συμπληρώνεται από έναν καυστικό σχολιασμό της επικαιρότητας, συναρθρώνει το μικρό με το μεγάλο μέγεθος ως προς την αποτύπωση του πολιτικού προσώπου, καταλαμβάνοντας μία ιδιαίτερη θέση εντός της ύλης της εφημερίδας,[6] που, κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης και κύρια έως τις αρχές περίπου της δεκαετίας του 1990, με την διάδοση της ιδιωτικής τηλεόρασης,[7] διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη συγκρότηση κομματικών-πολιτικών ταυτίσεων, ουσιαστικά στη δόμηση μίας οιονεί πολιτικής κουλτούρας, διαγράφοντας ανάγλυφα (δεκαετία του 1980), τις πολιτικοϊδεολογικές αντιθέσεις και συγκρούσεις.

 Σε αυτή την περίπτωση, το σκίτσο της Έφης Ξένου,[8] διαφοροποιείται ως προς αυτό του Σπύρου Ορνεράκη στο βαθμό που απουσιάζει ο λόγος και περαιτέρω, οι διάλογοι, που υιοθετεί τις φόρμουλες της ‘συμπεριφορικής’ ή αλλιώς, χαρακτηρολογικής προσέγγισης,[9] όχι απαραίτητα με διακύβευμα την ‘πιστή’ απεικόνιση του πολιτικού προσώπου, όσο την εκφραστική του αναπαράσταση που συναρτάται με τις πολιτικές επιλογές και με τον λόγο που αρθρώνει το συγκεκριμένο πρόσωπο (η «αναπαράσταση της στηρίζεται σε προσωπικά χαρακτηριστικά όπως ρούχα»,[10] για να παραπέμψουμε στην Μαρία Κομνηνού), νοηματοδοτώντας το σχήμα της ‘αμοιβαιότητας.’ Εντός εφημερίδας, η σκιτσογράφος ακολουθεί έναν ‘κανόνα εργασίας’ που τίθεται από κοινού: Εικόνα (ως ‘άλλος λόγος’) δια του λόγου-κριτικής. Η ‘συν-ομιλία’ των δύο καθίσταται δημοσιογραφικό  συμβάν.

 Σε αυτό το πλαίσιο, οι δημιουργίες για λογαριασμό της εφημερίδας[11] ‘Τα Νέα,’[12] δεν δύνανται να ιδωθούν εκτός των διακυβευμάτων που θέτει ο Ηπειρώτης δημοσιογράφος Γιώργος Παπαχρήστος, όπως το ίδιο ισχύει και για τον πολιτικό λόγο του δημοσιογράφου, εντός του οποίου ενσκήπτει η ‘μεγάλη εικόνα.’ Στην περίπτωση της έκθεσης ‘35+1 μορφές του λόγου,’[13] η Έφη Ξένου επιλέγει να αναδείξει τις απεικονίσεις προσώπων και υποκειμένων που άπτονται της θεματολογίας του πολιτισμού.

Οι σκιτσογραφικές αναπαραστάσεις ‘κατασκευάζουν’ μία αίσθηση εκ νέου παρουσίας, τείνουν προς μία κατεύθυνση επανεπινόησης του προσώπου ώστε αυτό να αποκτήσει μία γειωμένη έως καθημερινή χροιά (βλέπε τον Μίκη Θεοδωράκη),[14] προβάλλοντας αυτό που ο Kenneth Burke ονομάζει  «συμβολική δράση».[15]

 Δράση που δεν εκπίπτει σε μία απλή ‘περιπτωσιολογία,’ αλλά, αντιθέτως, συνυφαίνεται με ένα σκιτσάρισμα που αποδίδει και ‘συμβολοποιημένα’ χαρακτηριστικά, θέτοντας εκ νέου στο επίκεντρο την απορία: Εάν ο Μίκης Θεοδωράκης αποδίδεται στην ύστερη περίοδο του (με λευκά μαλλιά), τότε, πόσος χώρος παραμένει ανοιχτός για την μελέτη του παρελθόντος του; Με έναν ιδιαίτερο τρόπο και δίχως να καθίσταται διδακτική, η σκιτσογράφος ‘παρακινεί.’ Έτσι, μορφοποιεί την δυνατότητα μεταβολής της εικόνας σε ένα «νέο σημαίνον που να παραπέμπει σε ένα νέο σημαινόμενο, με αποτέλεσμα να έχουμε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης της εικόνας»,[16] κατά την διαπίστωση της Χριστοδούλου.

 Διαμέσου της εστίασης σε συγκεκριμένα πρόσωπα[17] των «γραμμάτων»,[18] η Έφη Ξένου εμπλουτίζει τον δημιουργικό της καμβά, εκφράζοντας, δίπλα στην καθαυτό πολιτική σκιτσογραφία όπως αρθρώνεται δημοσιογραφικά, το σημαίνον της δι-ιστορικού τύπου, σκιτσογραφικής θεώρησης, ενσωματώνοντας το κάθε πρόσωπο εντός της εποχής όπου έδρασε. Αυτή την φορά, η έμφαση δεν δίδεται στην πολιτική σκιτσογραφία. Στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το θέμα της η Έφη Ξένου, το πρόσωπο που σκιτσάρεται, αναδεικνύει τον ‘βιό-κοσμο’ του.

[1] Bλέπε σχετικά, ‘«35+3 Μορφές του Λόγου» η πρώτη ατομική έκθεση της Έφης Ξένου

Την Τρίτη 10 Μαρτίου στις 20:30 η σκιτσογράφος Έφη Ξένου εγκαινιάζει στο IANOS Café της Αθήνας την πρώτη της ατομική έκθεση με τίτλο «35+3 Μορφές του Λόγου»,’ Εφημερίδα ‘Το Βήμα,’ 04/03/2020,  https://www.tovima.gr/2020/03/04/culture/353-morfes-tou-logou-i-proti-atomiki-ekthesi-tis-efis-ksenou/. Οι σκιτσογραφίες της Έφης Ξένου στην εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ πολιτικού τύπου, καθίστανται ενυπόγραφες, με την σκιτσογράφο να χρησιμοποιεί το ονοματεπώνυμο της ακριβώς κάτω από την σημειωτική ‘λεζάντα,’ ήτοι το πρόσωπο που έχει απεικονίσει.

[2] Στο φύλλο της εφημερίδας ‘Τα Νέα Σαββατοκύριακο’ (7-8/03/2020), και στη στήλη ‘Στίγμα’ του Γιώργου Παπαχρήστου, η Έφη Ξένου, λαμβάνοντας και, σε ένα δεύτερο επίπεδο, ‘επικοινωνώντας’ με τα συμβάντα της επικαιρότητας που έχουν σχέση με τις εξελίξεις στα χερσαία σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας στον νομό Έβρου, αποτυπώνει ευδιάκριτα, τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, με μεγάλα μάτια και αποφασιστικό έως αυστηρό και βλοσυρό ύφος,  που, εντός στήλης, έχει διπλώσει τα χέρια του σε στάση προσοχής, υπόγεια και μη, ‘απειλώντας’ (με ‘πόλεμο; Με παραβίαση των συνόρων; ). Το κείμενο του δημοσιογράφου των ‘Νέων,’ καθίσταται ιδιαίτερα επικριτικό ως προς τις πρακτικές της Τουρκίας και του Τούρκου προέδρου που εδώ ‘πρωταγωνιστεί,’ διαμορφώνοντας τις συνδηλώσεις της ‘συν-ταύτισης’: Ο πολιτικός λόγος που αρθρώνει κύρια το κόμμα του ‘Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς’ (ΣΥΡΙΖΑ), και η κριτική που ασκεί στην κυβέρνηση της ‘Νέας Δημοκρατίας,’ εναρμονίζονται με τις πρακτικές και τις στοχεύσεις του Τούρκου προέδρου.’ Δύναται να προσθέσουμε ό,τι η όλη προσέγγιση, κινείται πάνω στον άξονα της εθνικής συσπείρωσης και ‘ομογενοποίησης,’ πλησιάζει τον συναισθηματικό έως κομφορμιστικό και απλοϊκό  αναγωγισμό  του τύπου ‘παρ’ τους εσύ σπίτι σου,’ ανα-πλαισιώνοντας την παρουσία ενόπλων στα σύνορα, οι οποίοι, δεν ‘υποκαθιστούν’ ή αλλιώς, δεν συμπληρώνουν τις δυνάμεις ασφαλείας που ευρίσκονται εκεί, όσο συγκροτούν την έννοια του ‘συνόρου’ ως πολιτικά και ηθικά-πολιτισμικά ‘απαραβίαστης’ γραμμής πάνω στην οποία αποκτά υπόσταση το ‘έθνος.’ Βλέπε σχετικά, Παπαχρήστος Γιώργος, ‘Στίγμα,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα Σαββατοκύριακο,’ 7-8/03/2020, σελ. 25.

[3] Στο φύλλο της Παρασκευής 6 Μαρτίου, στη στήλη ‘Στίγμα,’ η Έφη Ξένου προβαίνει στην αποτύπωση του υπουργού Επικρατείας Γιώργου Γεραπετρίτη. Χαμογελαστός ο υπουργός, με την κεφαλή του να ξεχωρίζει δυσανάλογα προς το υπόλοιπο μέρος του σώματος,  φαίνεται να τοποθετεί στο ψυγείο με τα τρόφιμα το νομοσχέδιο για την μετατροπή πλημμελημάτων σε κακουργήματα, που ακόμη δεν έχει εισαγάγει προς ψήφιση η κυβέρνηση, έμπρακτα ‘ενσαρκώνοντας’ το ανάλογου περιεχομένου, κριτικό  άρθρο του Γιώργου Παπαχρήστου που εστιάζει στην αναγραφή συνθημάτων στο σταθμό του Μετρό στην Ακρόπολη και στις σχετικές παραλείψεις της κυβέρνησης ως προς την νομοθετική αντιμετώπιση τέτοιων πρακτικών.  Βλέπε σχετικά, Παπαχρήστος Γιώργος, ‘Στίγμα,’ 06/03/2020, σελ. 5.

[4] Η σκιτσογραφική πρακτική του Σπύρου Ορνεράκη, επαναπροσδιόρισε τις εκφάνσεις της πολιτικής γελοιογραφίας. Όπως επισημαίνουν εναργώς οι Λάζαρος Παπουτζής και Νίκος Ταμουτσέλης, σχετικά με την ιστορία της πολιτικής γελοιογραφίας (και στην Ελλάδα), η «πρώτη πολιτική γελοιογραφία στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρείται ό,τι είναι αυτή με τίτλο «Join or Die» που δημοσιεύθηκε από τον Βενιαμίν Φραγκλίνο στην Pennsylvania Gazzette το 1754. Κατά τα πρώτα βήματα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, οι αρθρογράφοι σάτιρας και οι ποιητές, όπως οι Αλέξανδρος Σούτσος, Οδυσσέας Ιάλεμος, Σοφοκλής Καρύδης, Ιωάννης Φιλήμονας και Κωνσταντίνος Λεβίδης, εμπνευσμένοι από την αντιπολίτευση του λαού εναντίον των σύγχρονων πολιτικών, διαμόρφωσαν τις αρχές της καλλιτεχνικής σάτιρας. Αυτή η σάτιρα ήταν και ο αρχικός πυρήνας της επερχόμενης πολιτικής γελοιογραφίας στην Ελλάδα. Η διάκριση μεταξύ καρικατούρας και πολιτικής γελοιογραφίας έγινε πολύ αργότερα, στη δεκαετία του 1980, στη Μεγάλη Βρετανία». Βλέπε σχετικά, Ταμουτσέλης Νίκος & Παπουτζής Λάζαρος, ‘Σκιτσογραφικές αναπαραστάσεις του Πολυτεχνείου (1975-2010): πολιτικά και ιστορικά σημαινόμενα,’ στο: Βαμβακίδου Ιφιγένεια, Καλεράντε Ευαγγελία & Σολάκη Ανδρομάχη, (επιμ.) ‘Από τη Ρόζα Λούξεμπουργκ στο τερατώδες είδωλο της Ευρώπης. Οι παθογένειες του καπιταλιστικού συστήματος,’ Εκδόσεις Επέκεινα, Τρίκαλα 2016, σελ. 173. Για μία ιστορική προσέγγιση της πολιτικής γελοιογραφίας στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, βλέπε σχετικά, Kaplan, S.H., ‘The Ungentlemanly art: A history of American Political Cartoons,’ Nέα Υόρκη: MacMillan.

[5] Είναι ενδεικτικό το ό,τι η σκιτσογράφος Έφη Ξένου, θήτευσε στη σχολή του Σπύρου Ορνεράκη το 1996-1997, διαμορφώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το προσωπικό, σκιτσογραφικό της στυλ. Βλέπε σχετικά, ‘ «35+3 Μορφές του Λόγου» από την Παλαμιώτισσα Έφη Ξένου,’ Καθημερινή Εφημερίδα της Καρδίτσας ‘Νέος Άγών,’ 07/03/2020, https://neosagon.gr/353-%CE%BC%CE%BF%CF%81%CF%86%CE%AD%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B9/. Στο άρθρο η σκιτσογράφος χαρακτηρίζεται ως μία  «εκ των κορυφαίων της χώρας».

[6] Για τις λογοθετικές-πολιτικοϊδεολογικές πλαισιώσεις που ανέδειξε η εφημερίδα ‘Αυριανή,’ στο ζήτημα της μη-επιλογής του μέχρι τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή για μία δεύτερη προεδρική θητεία από το τότε κυβερνών ‘Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα’ (ΠΑΣΟΚ), βλέπε σχετικά, Ασημακόπουλος Βασίλης, ‘Πρώτη Φορά Αριστερά. Αντιθέσεις, αντιφάσεις, εσωτερικές συγκρούσεις στο ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1974-1990 και οι βάσεις του πολιτικού μεταμορφισμού του,’ Εκδόσεις Α.P Publications, Αθήνα, 2017, σελ. 300. Η εφημερίδα, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, περίοδος που ισοδυναμεί με την κυβερνητική θητεία του ‘ΠΑΣΟΚ,’ συμβάλλει, όχι στατικά, στην διαμόρφωση του ιδεότυπου του υποστηρικτή του ‘ΠΑΣΟΚ’ και της  στάσης απέναντι στη ‘Δεξιά,’ αξιακά και πολιτικά, διαμεσολαβεί τους όρους της κοινωνικής συναίνεσης απευθυνόμενη στο ‘μέσο υποστηρικτή’ για τον οποίο το ‘ΠΑΣΟΚ’ συνιστά πεδίο συμμετοχής στο πολιτικό ‘πράττειν,’ με τον Βασίλη Ασημακόπουλο να τονίζει ό,τι η εφημερίδα «συσπειρώνει πιο πληβειακά στην κοινωνία στοιχεία». Στο ίδιο, σελ. 300.

[7] Η Μαρία Κομνηνού τονίζει ό,τι «η τηλεόραση παραμένει αμιγώς κρατική μέχρι το 1989 και λειτουργεί ως πεδίο προβολής και μηχανισμός εξυπηρέτησης του εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος. Άλλωστε, και η διευθέτηση που επιτεύχθηκε μεταξύ της κομματικής ελίτ και των δημοσιογραφικών επιτελείων κατέληξε σ’ ένα νομικό και εθιμικό πλαίσιο που δεν επέτρεψε την αυτονόμηση της κρατικής τηλεόρασης- η οποία δεν μετεξελίχθηκε σε ένα είδος δημόσιας υπηρεσίας με κύρος και αξιοπιστία κατά τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα». Βλέπε σχετικά, Κομνηνού Μαρία, ‘Από την αγορά στο θέαμα. Μελέτη για τη συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας και του κινηματογράφου στη σύγχρονη Ελλάδα, 1950-2000,’ Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, χ.χ., σελ. 156.

[8] Ένα περισσότερο χαρακτηριστικό σκίτσο της Έφης Ξένου, καθίσταται αυτό όπου και απεικονίζεται μία ‘κοιμώμενη’ Ευρωπαϊκή Ένωση (το μπλε ως χρώμα της θάλασσας και της σημαίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κυριαρχεί στη σύνθεση),  να μην ακούει τις φωνές των προσφύγων και των μεταναστών που ‘πνίγονται’ στη Μεσόγειο Θάλασσα. Ή, διαφορετικά τιθέμενο, η πρακτική διάσχισης της θάλασσας και του νοητού ‘συνόρου,’ με επίδικο την είσοδο σε ευρωπαϊκό έδαφος, επι-τελείται εντός ευρωπαϊκού εδάφους, στο εγκάρσιο σημείο όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση, αγνοεί τις ‘φωνές’ σε μία και σε διάφορες γλώσσες. Το σκίτσο που θα εντάξουμε στην κουλτούρα του πολιτικού σκίτσου, αναδεικνύει τις ευθύνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς την διαχείριση του προσφυγικού-μεταναστευτικού ζητήματος, με την ασκούμενη πολιτική να ενέχει τις όψεις της βιο-πολιτικής (από το 2015 και έπειτα), της πολιτικής-πολιτισμικής ‘μη-ευθυγράμμισης,’ του ήδη ‘υπερ-πληθυσμού,’  μετεξελισσόμενης προς τον προσίδιο άξονα της ‘θανατοπολιτικής’ (Achille Mbembe). Το σκίτσο υιοθετεί μοτίβα συγ-κινησιακής επι-τέλεσης, για  μία Ευρώπη που στέκει ‘αμέριμνη’ και ‘αδιάφορη’ μπροστά στον θάνατο. Με το συγ-κινησιακό πλαίσιο ως προς το προσφυγικό-μεταναστευτικό ζήτημα, ‘διαπραγματεύθηκαν’ και άλλοι Έλληνες σκιτσογράφοι. Βλέπε σχετικά, ‘ «35+3 Μορφές του Λόγου» από την Παλαμιώτισσα Έφη Ξένου…ό.π.

[9] Στην εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ και μετά την εξαγορά της από τον επιχειρηματία Ευάγγελο Μαρινάκη, το σκιτσογραφικό-χιουμοριστικό υπόδειγμα διατηρείται, με τον παλαιό σκιτσογράφο της εφημερίδας Κώστα Μητρόπουλο να διατηρεί την σελίδα ‘Η άλλη όψη’ (βλέπε την κυκλοφορία της τοπικής εφημερίδας της Βέροιας ‘Η άλλη άποψη’), επιλέγοντας, σε γκρίζο φόντο (κοινό μοτίβο στην σκιτσογραφία του Κώστα Μητρόπουλου), μία αφήγηση των εξελίξεων, εγχώριων και διεθνικών (ο κορωνοϊός, αναπαρίσταται, με μαύρο χρώμα, ωσάν ‘μικρός δαίμονας’ που ‘εισβάλλει’ στη χώρα παρά τους περιορισμούς),   χιουμοριστική και ειρωνική, με το αρχέτυπο, το υποστασιοποιημένο αρχέτυπο του ‘καθημερινού Έλληνα,’ του ‘θύματος των περιστάσεων και της αφέλειας του,’ να εμπλουτίζεται και με άλλες φιγούρες (αρχηγοί πολιτικών κομμάτων), όπως και από την εικόνα του γυμνού (ίδια γυμνότητα) θηλυκού σώματος που δια-κρατεί ερωτικές εγκλήσεις υπόγεια. Από την άλλη πλευρά, το πρόσημο των σκίτσου σε ‘συννεφάκι’ που ενέχει μία διαλογική μορφή, μεταξύ ανδρών και ανδρών-γυναικών ως καυστικό,  πολιτικό σχολιασμό της επικαιρότητας, ασκεί ο Κώστας Σκλαβενίτης, σκιτσάροντας στις μέσα σελίδες της εφημερίδας.

[10] Βλέπε σχετικά, Κομνηνού Μαρία, ‘Από την αγορά στο θέαμα. Μελέτη για τη συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας και του κινηματογράφου στη σύγχρονη Ελλάδα, 1950-2000….ό.π., σελ. 27.

[11] Με εμφανείς πολιτικές αιχμές καταθέτει την σάτιρα του στην ‘Εφημερίδα των Συντακτών’ ο Πέτρος Ζερβός (αποδίδοντας βαρύτητα και στον διάλογο-συνομιλία), σημασιοδοτώντας την δυνατότητα της σάτιρας να ‘απο-καλύπτει,’ και να αποδομεί, τρέχουσες κρίσεις και την σοβαροφάνεια.

[12] «Για την όσμωση μεταξύ των εκδοτικών επιτελείων των εφημερίδων του συγκροτήματος Λαμπράκη, της Ελευθεροτυπίας και του Έθνους, με το κομματικό επιτελείο του ΠΑΣΟΚ», από την περίοδο της πρώιμης Μεταπολίτευσης, κάνει λόγο η Μαρία Κομνηνού. Η εφημερίδα όμως, δεν ‘περνά την γραμμή,’ σε έναν έτοιμο ‘δέκτη,’ αλλά, ανα-διαμορφώνει τα προτάγματα της εκάστοτε περιόδου, συνδράμει στην ‘ανα-κατασκευή’ της ιδεολογίας, ερχόμενη σε ‘επαφή’ με τις προσδοκίες και τα αιτήματα κοινωνικών τάξεων και μερίδων τάξεων, ο λόγος των οποίων την διαπερνά. Βλέπε σχετικά, Κομνηνού Μαρία, ‘Από την αγορά στο θέαμα. Μελέτη για τη συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας και του κινηματογράφου στη σύγχρονη Ελλάδα, 1950-2000….ό.π., σελ. 164.

[13] Bλέπε σχετικά, ‘«35+3 Μορφές του Λόγου» η πρώτη ατομική έκθεση της Έφης Ξένου

Την Τρίτη 10 Μαρτίου στις 20:30 η σκιτσογράφος Έφη Ξένου εγκαινιάζει στο IANOS Café της Αθήνας την πρώτη της ατομική έκθεση με τίτλο «35+3 Μορφές του Λόγου»…ό.π.

[14] Bλέπε σχετικά, ‘«35+3 Μορφές του Λόγου» η πρώτη ατομική έκθεση της Έφης Ξένου

Την Τρίτη 10 Μαρτίου στις 20:30 η σκιτσογράφος Έφη Ξένου εγκαινιάζει στο IANOS Café της Αθήνας την πρώτη της ατομική έκθεση με τίτλο «35+3 Μορφές του Λόγου»…ό.π. Με τα συμφραζόμενα της απόδοσης των χαρακτηριστικών του προσώπου ‘παίζει’ η Έφη Ξένου, ως προς την διοργάνωση της έκθεσης, με τα σχετικά μακριά και λευκά μαλλιά του μουσικοσυνθέτη (που ενέγραψε και λαϊκότροπα μουσικά μοτίβα), Μίκη Θεοδωράκη να ξεχωρίζουν στην απεικόνιση του.

[15] Αναφέρεται στο: Παπαδημητρίου Δέσποινα, ‘Από τον λαό των νομιμοφρόνων στο έθνος των εθνικοφρόνων. Η συντηρητική σκέψη στην Ελλάδα 1922-1967,’ Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2016, σελ. 35.

[16] Βλέπε σχετικά, Χριστοδούλου Α. ‘Σημειωτική και διαφήμιση,’ Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία 12, σελ. 51-62. Κατά την αναλυτική σημειολογία του Roland Barthes, υπάρχουν δύο διαστάσεις ανάλυσης της εικόνας, το «κυριολεκτικό και το συνειρμικό». Βλέπε και Barthes Roland, ‘Εικόνα-Μουσική-Κείμενο,’ Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 2007.

[17] Η θεματική του σκεπτόμενου προσώπου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ζωγραφική του Αλέκου Φασιανού, πρόσωπο που ‘συλλαμβάνεται’ σε διάφορες μορφές και με διάφορα χρώματα, άλλοτε φέροντας φτερά (η ‘αγγελολογία’ στην ζωγραφική του Αλέκου Φασιανού) και άλλοτε με μαλλιά που ανεμίζουν, παριστάνοντας μία αίσθηση ‘φυγής’ και ιστορίας,’ ανασύροντας και το ζήτημα της φιλίας στις επάλληλες όψεις της (έργα αφιερωμένα στον ποιητή Βαγγέλη Χρόνη).  Ο  Αλέκος Φασιανός, ζωγραφίζει και με αισθητικά κριτήρια. Βλέπε σχετικά, ‘Αλέκος Φασιανός/Βαγγέλης Χρόνης. 30 χρόνια φιλίας. Ζωγραφική και Ποίηση,’ Επιμέλεια: Μαυρωτάς Τάκης, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής,  Βασίλης & Μαρίνας Θεοχαράκη, Αθήνα, 2019.

[18] Bλέπε σχετικά, ‘«35+3 Μορφές του Λόγου» η πρώτη ατομική έκθεση της Έφης Ξένου

Την Τρίτη 10 Μαρτίου στις 20:30 η σκιτσογράφος Έφη Ξένου εγκαινιάζει στο IANOS Café της Αθήνας την πρώτη της ατομική έκθεση με τίτλο «35+3 Μορφές του Λόγου»…ό.π.