Λίγο πριν πραγματοποιηθεί η συνάντηση του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βλαντιμίρ Πούτιν στην Αλάσκα φούντωσαν τα σενάρια για ένα νέο διαμοιρασμό του κόσμου σε σφαίρες επιρροής. Δηλαδή για μια νέα «συμφωνία της Γιάλτας» ή ακόμη «συμφωνία του Μονάχου», όπου οι ισχυροί του κόσμου, εν προκειμένω Ντόναλντ Τραμπ, Βλαντιμίρ Πούτιν και Σι Τζινπίνγκ θα μοιραστούν τον κόσμο στα τρία. Ωστόσο, ο αρθρογράφος του Bloomberg Τζον Όθερς πηγαίνει λίγο πιο μακριά, στη δυστοπική λογοτεχνία του Τζορτζ Όργουελ και στο εμβληματικό «1984».
Το «1984», που γράφτηκε το 1948, αφηγείται έναν φανταστικό κόσμο χωρισμένο σε τρεις μεγάλες δυνάμεις. Αυτές –και οι αντιστοιχίες τους κατά τον Όθερς, αν τις αποδεχόμαστε- είναι:
- Ωκεανία (ΗΠΑ, συν Νότια Αμερική, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία και νότια Αφρική).
- Ευρασία (όλη η παλιά Σοβιετική Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, και η ηπειρωτική Ευρώπη στο σύνολό της).
- Ανατολασία (ουσιαστικά Κίνα, Ιαπωνία και η κορεατική χερσόνησος).
Πολεμούν ασταμάτητα για τα αμφισβητούμενα, φτωχότερα μέρη του κόσμου: την ινδική υποήπειρο, τη Νοτιοανατολική Ασία, την Αραβική Χερσόνησο και την υπόλοιπη Αφρική. Οι μεταξύ τους συμμαχίες μεταβάλλονται, παραμένουν σε μόνιμη ισορροπία:
Κανένα από τα τρία υπερκράτη δεν θα μπορούσε να κατακτηθεί ολοκληρωτικά ακόμη και από τα άλλα δύο σε συνδυασμό. Είναι ισότιμα ισορροπημένα και οι φυσικές τους άμυνες είναι πολύ ισχυρές. Η Ευρασία προστατεύεται από τις τεράστιες εκτάσεις της, η Ωκεανία από το πλάτος του Ατλαντικού και του Ειρηνικού, η Ανατολασία από τη γονιμότητα και την εργατικότητα των κατοίκων της.
Κάθε μπλοκ είναι αυτάρκες. Δεν υπάρχει εμπόριο μεταξύ τους, αλλά όλοι επωφελούνται από το status quo.
Καρικατούρα της παγκόσμιας τάξης
Ο Οθερς βλέπει στο έργο του Όργουελ μια διορατικότητα που σήμερα εντυπωσιάζει. Διότι το πραγματικό έτος 1984, υπήρχαν δύο υπερδυνάμεις, οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ, αλλά και ένας μεγάλος Τρίτος Κόσμος.
Σήμερα όμως, η κατάσταση που διαμορφώνεται μοιάζει περισσότερο με όσα περιγράφονται στο βιβλίο του Βρετανού συγγραφέα. ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα προσπαθούν να εδραιώσουν την εξουσία τους γύρω τους, ενώ χώρες όπως η Ινδία μπορεί να πάρουν διαφορετικές θέσεις.
Ο κόσμος φαίνεται να επιστρέφει στην έννοια των σφαιρών επιρροής. Οι μεγάλες δυνάμεις θέλουν να αισθάνονται ασφαλείς πίσω από ένα χαράκωμα γειτονικών κρατών. Η Ουκρανία θα μπορούσε να είναι κάτι τέτοιο για τη Ρωσία, ενώ η Κίνα απλώνει την επιρροή της στη Νότια Σινική Θάλασσα και εποφθαλμιά την Ταϊβάν.
Η εξωτερική πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ δεν διαφέρει πολύ. Αντί να διατηρήσει τον έλεγχο των ΗΠΑ μέσω κυρίαρχης θέσεις σε θεσμούς όπως το ΝΑΤΟ ή ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, θέλει μια απόρθητη και αυστηρά καθορισμένη σφαίρα επιρροής.
Επιστροφή στο έθνος-κράτος
Για τον Τσαρλς Γκέιβ της ερευνητικής Gavekal Research, αυτό ουσιαστικά συνιστά επιστροφή στο έθνος-κράτος. «Στόχος του Τραμπ είναι να εγκαταλείψει τη διατήρηση της αυτοκρατορίας και να επανιδρύσει το έθνος-κράτος των ΗΠΑ στη Βόρεια Αμερική. Αυτό θα εξηγούσε τις προφανείς εδαφικές του φιλοδοξίες για τον Καναδά, τη Γροιλανδία και τη Διώρυγα του Παναμά. Το ίδιο ισχύει και με την έμφαση που δίνει στα εμπορικά ισοζύγια, τους δασμούς και τη σημασία της επαναβιομηχάνισης».
Sergei Bobylyov/Host agency RIA Novosti/Handout via REUTERS
Σύμφωνα με τον Γκέιβ, οι αυτοκρατορίες δεν ενδιαφέρονται από πού προέρχεται ο χάλυβάς τους, καθώς ελέγχουν τις θάλασσες, αλλά ένα έθνος-κράτος «πρέπει να είναι αύταρκες σε τέτοια βασικά προϊόντα αν θέλει να προστατευτεί. Εξ ου και οι ΗΠΑ προσπαθούν να ματαιώσουν την κινεζική κυριαρχία στις σπάνιες γαίες». Και θυμίζει ότι το 1946, οι ΗΠΑ υπό τον Χάρι Τρούμαν προσέφεραν στη Δανία 100 εκατομμύρια δολάρια για τη Γροιλανδία.
Και πώς συνδέεται αυτό –έστω κάνοντας ένα άλμα- με τον Όργουελ. Ο Ντόναλντ Τραμπ, όταν ρωτήθηκε σε συνέντευξη Τύπου γιατί ασχολείται με τη Γροιλανδία και τον Παναμά, απάντησε: «Τους χρειαζόμαστε για οικονομική ασφάλεια». Η Ρωσία και η Κίνα και οι ΗΠΑ, όπως η Ευρασία, η Ανατολασία και η Ωκεανία, θέλουν να ασφαλίσουν τον εαυτό τους.
Στόχος η αυτάρκεια
Η αυτάρκεια είναι ένας ακόμη στόχος των δυνάμεων του Όργουελ. Η αυτάρκεια προστατεύει από επικίνδυνες συγκρούσεις με άλλους για γη ή πόρους –κι διεξάγουν ψεύτικους πολέμους για να κρατούν τους λαούς τους υπό έλεγχο.
Οι τρεις δυνάμεις του Όργουελ απαιτούσαν αυτάρκεια. Με αυτόν τον τρόπο, δεν θα υπήρχε ανάγκη για επικίνδυνες συγκρούσεις με άλλους για γη ή πόρους – πέρα από τους συνεχείς ψεύτικους πολέμους με τους οποίους διατήρησαν τους πληθυσμούς τους ενωμένους.
Έτσι η αυτάρκεια ορίζει όλες τις οικονομικές δραστηριότητες. Με τον πόλεμο των δασμών σε εξέλιξη, οι χώρες που εξαρτώνται λιγότερο από το εμπόριο αντιμετωπίζουν λιγότερες αναταραχές. Οι μικρές οικονομίες, όμως, που προσανατολίζονται σε μεγάλο βαθμό στο εμπορικό σύστημα αντιμετωπίζουν υπαρξιακές δυσκολίες. Παράδειγμα, το Λουξεμβούργο, το Τζιμπουτί, η Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ, που έχουν συνολικές εξαγωγές και εισαγωγές άνω του 300% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος τους.
REUTERS/Jeenah Moon
Εκτεθειμένοι οι πιο φτωχοί
Τα λιγότερο εκτεθειμένα έθνη είναι είτε πολύ φτωχά (το εμπόριο του Σουδάν αποτελεί το 6% του ΑΕΠ) είτε πολύ μεγάλα. Οι ΗΠΑ (24,9%) και η Κίνα (35,3%) είναι μεταξύ αυτών, παρά τους τεράστιους όγκους συναλλαγών που πραγματοποιούν.
Το επόμενο στοιχείο είναι η σύνθεση της οικονομίας. Όσο πιο σύνθετο είναι το μείγμα της, τόσο καλύτερες είναι οι πιθανότητές της. Όσες βασίζονται σε απλές και εύκολα υποκαταστάσιμες βιομηχανίες όπως οι εξορύξεις, έχουν πρόβλημα. Αλλά οι χώρες με ισχυρή υποδομή και εργατικό δυναμικό με εύκολα μεταβιβάσιμες δεξιότητες μπορούν να ακμάσουν. Οι οικονομίες που βασίζονται στη «μονοκαλλιέργεια» μιας ή λίγων δραστηριοτήτων κινδυνεύουν.
Τα ξένα κεφάλαια είναι επίσης κρίσιμος παράγοντας, γιατί πιο εύκολα χάνονται παρά επιστρέφουν. Και καθώς οι χώρες επαναπατρίζουν κεφάλαια για να γίνουν αυτάρκεις, οι ΗΠΑ φαίνονται πιο ευάλωτες από οποιονδήποτε. Για τους Γερμανούς ή Βρετανούς διαχειριστές κεφαλαίων, οι μεγαλύτερες δεξαμενές περιουσιακών τους στοιχείων είναι τα αμερικανικά ομόλογα. Ο εθνικός καπιταλισμός, η ανανεωμένη εκδοχή του μερκαντιλισμού που εδραιώνεται, θα απαιτήσει από αυτούς να φέρουν αυτά τα χρήματα στην πατρίδα τους.
Το πλεόνασμα της Γερμανίας στην ίδια βάση ισοδυναμεί με το 100% του ΑΕΠ, επομένως ο επαναπατρισμός θα ήταν ένα τεράστιο όφελος. Εξάγει κεφάλαια και ουσιαστικά στηρίζει οικονομίες οφειλέτες όπως οι ΗΠΑ εδώ και χρόνια. Αυτό πιθανότατα θα πρέπει να αλλάξει.
Και η ομογενοποιημένη ιδεολογία
Και αν πάμε σε επίπεδο κοινωνίας, όλες οι υπερδυνάμεις του Όργουελ έχουν την ίδια ιδεολογία, με διαφορετικά τοπικά «χρώματα» για να προσελκύσουν τον λαό τους.
Όπως ο «Γκολντστάιν», ο συγγραφέας μέσα στο βιβλίο, «η Ινγκσοκ στην Ωκεανία, ο Νεομπολσεβικισμός στην Ευρασία και η Υποδούλωση του Εαυτού ή Λατρεία του Θανάτου, όπως συνήθως ονομάζεται, στην Ανατολασία, είχαν τον συνειδητό στόχο της διαιώνισης της ανελευθερίας και της ανισότητας. Αυτά τα νέα κινήματα προέκυψαν από τα παλιά και έτειναν να διατηρούν τα ονόματά τους και να δίνουν λόγια στην ιδεολογία τους. Αλλά ο σκοπός όλων τους ήταν να σταματήσουν την πρόοδο και να παγώσουν την ιστορία σε μια επιλεγμένη στιγμή».
REUTERS/Kevin Lamarque/File Photo
Σύμφωνα με τον Όθερς, σήμερα είναι διακριτή μια κοινή φιλοσοφία μεταξύ των τριών μεγάλων δυνάμεων. Ο MAGA ρεπουμπλικανισμός, η Σκέψη του Σι Τζινπίνγκ, και ένα αναδυόμενο δόγμα στην Ρωσία, που έχει αποκληθεί «επιστημονικός πουτινισμό». Τι κοινό έχουν; Και οι τρεις ιδεολογίες θέτουν τα «εθνικά συμφέροντα» πάνω απ’ όλα, επιτρέπουν στο κράτος να παρεμβαίνει επιθετικά στον ιδιωτικό τομέα και επιβάλλουν κοινωνικό συντηρητισμό.
Το περίεργο είναι ότι όπως ο ήρωας του Όργουελ, Ουίνστον Σμιθ, αγάπησε τον Μεγάλο Αδελφό στο «1984», η Wall Street μαθαίνει να συμπαθεί τον καπιταλισμό MAGA.
Ο εθνικός καπιταλισμός δημιουργεί μια σταθερή παγκόσμια ισορροπία. Με άλλους να ακολουθούν το μοντέλο, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να το ακολουθήσουν. Ο αμερικανικός καπιταλισμός μοιάζει όλο και περισσότερο με την εκδοχή του οικονομικού μοντέλου της Κίνας. Και μάλλον εκεί οδεύει και η Γερμανία, βλέπει περισσότερες από 60 εταιρείες, με τη βοήθεια της κυβέρνησης, δεσμεύονται να επενδύσουν επιπλέον 100 δισεκατομμύρια ευρώ.
in.gr
