Σαν χθες, 27 Σεπτεμβρίου 1831, το αίμα του Ιωάννη Καποδίστρια βάφει τα σκαλιά του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο. Η σφαίρα και το μαχαίρι που έκοψαν τη ζωή του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας δεν σκότωσαν μόνο έναν άνθρωπο, διέκοψαν βίαια ένα όραμα. Το όραμα ενός σύγχρονου κράτους, με θεσμούς, εκπαίδευση, οικονομία, στρατό και δικαιοσύνη.
Η επίσημη ιστορία θέλει τους Μαυρομιχαλαίους ως φυσικούς αυτουργούς. Όμως τα ερωτήματα παραμένουν. Ηταν μόνο εκείνοι; Ή ήταν απλώς τα εκτελεστικά όργανα μιας μεγαλύτερης συνωμοσίας; Γιατί ο Καποδίστριας δεν δολοφονήθηκε μόνο από τα χέρια τους, δολοφονήθηκε από συμφέροντα, μικρότητες και γεωπολιτικές σκοπιμότητες.
Οι εκδοχές της Ιστορίας
-
Η βεντέτα της Μάνης: η παραδοσιακή αφήγηση μιλά για εκδίκηση των Μαυρομιχαλαίων, οι οποίοι ένιωθαν αδικημένοι από την κεντρική εξουσία. Όμως αυτή η εκδοχή μοιάζει υπερβολικά “βολική”, σαν να κλείνει γρήγορα έναν δύσκολο φάκελο.
-
Οι ξένες δυνάμεις: η Γαλλία, η Αγγλία, η Ρωσία – οι μεγάλες δυνάμεις που όρισαν τα σύνορα της Ελλάδας – δεν έβλεπαν με καλό μάτι την προσπάθεια ενός Κυβερνήτη να κάνει τη χώρα ανεξάρτητη και αυτάρκη. Ένας ισχυρός Καποδίστριας δεν βόλευε κανέναν.
-
Τα εγχώρια “τζάκια”: οι κοτζαμπάσηδες, οι μεγαλογαιοκτήμονες, οι τοπικοί άρχοντες που έβλεπαν ότι χάνουν τα προνόμιά τους μπροστά σε μια κεντρική εξουσία που μιλούσε για ισονομία και δικαιοσύνη. Ήταν οι ίδιοι που θριάμβευαν στη διχόνοια και δεν είχαν καμία διάθεση να παραδώσουν δύναμη.
Πολύ πιθανό η αλήθεια να βρίσκεται σε έναν συνδυασμό όλων αυτών. Οι Μαυρομιχαλαίοι μπορεί να τράβηξαν τη σκανδάλη, αλλά τα χέρια τους βάραιναν από πολλά συμφέροντα — εγχώρια και ξένα.
Η χαμένη ευκαιρία
Αν ο Καποδίστριας είχε προλάβει να ολοκληρώσει το έργο του, η Ελλάδα ίσως να είχε αποφύγει δεκαετίες καθυστερήσεων, εσωτερικών συγκρούσεων και ξένων εξαρτήσεων. Η δολοφονία του μας στέρησε έναν αιώνα ανάπτυξης. Μας κράτησε σε ένα κράτος αδύναμο, εξαρτημένο, εύκολα χειραγωγούμενο.
Από το 1831 στη Μεταπολίτευση
Και όμως, τα ίδια φαινόμενα βλέπουμε ξανά και ξανά. Από τη Μεταπολίτευση και μετά, η Ελλάδα κυβερνιέται συχνά από “τζάκια” και δυναστείες. Πολιτικές οικογένειες που εναλλάσσονται στην εξουσία, μηχανισμοί που αναπαράγονται με βάση γνωριμίες και πελατειακές σχέσεις, συμφέροντα που αντιστέκονται σε κάθε προσπάθεια θεσμικής ανανέωσης.
Η δολοφονία του Καποδίστρια δεν ήταν απλώς μια στιγμή του 1831. Είναι το συμβολικό σημείο μηδέν της αέναης σύγκρουσης ανάμεσα στο κράτος των θεσμών και στο κράτος των τζακιών. Από τότε μέχρι σήμερα, το ίδιο ερώτημα επανέρχεται. Ποιος κυβερνά πραγματικά αυτόν τον τόπο; Ο εκλεγμένος άρχοντας ή τα συμφέροντα που κινούνται από πίσω;
Το μάθημα που μένει
Ο Καποδίστριας θυσιάστηκε για να μπορέσει η Ελλάδα να σταθεί στα πόδια της. Αλλά εμείς, σχεδόν δύο αιώνες μετά, ακόμα παλεύουμε με τα ίδια φαντάσματα, με την πελατειακή λογική, με τα συμφέροντα, με τις εξαρτήσεις.
Κι ίσως αυτή είναι η μεγαλύτερη παρακαταθήκη του, ότι η Ιστορία δεν συγχωρεί όταν ένα έθνος δολοφονεί το ίδιο το μέλλον του.
ΜΑΡΚΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ
