Αν για το ευρύ κοινό η Ραφήνα είναι το δεύτερο μεγάλο λιμάνι μετά τον Πειραιά, τρόπος απόδρασης για την Εύβοια, την Ανδρο και τις Κυκλάδες, για τη λαϊκή φιλολογία είναι χαρά και το ξεφάντωμα. Εκεί ξελόγιαζε τη δεκαετία του ’50 ο σπάρος την κυρία καβουρίνα, οι ήρωες του Βασίλη Τσιτσάνη όσο τα καβουράκια την αναζητούσαν μάταια στο γιαλό. «Ελα πάμε στη Ραφήνα/ να πνιγούμε στη ρετσίνα/ με γαρίδες και ουζάκια/ να ραγίσουν τα πλακάκια», μας καλούσαν σε ανέμελο γλέντι η Νένα Βενετσάνου και η Μπέτυ Κομνηνού τρεις δεκαετίες αργότερα.
Οι Ρυμφόστομες φιάλες από το Ασκηταριό που εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μαρτυρούν ότι τα λιμανάκια της έχουν μεγάλη ιστορία. Με κατοίκηση από τα Νεολιθικά χρόνια. Αλλωστε στο 3.000 π.Χ. χρονολογείται η ακρόπολη που εντοπίστηκε «Μαρίκες», την παραλία που προτιμούν μεγάλοι και παιδιά.
Στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. ο δήμος ονομάστηκε Αραφήν (από το όνομα το πρώτου κυβερνήτη της φυλής Αιγηίδα) και η παραθαλάσσια περιοχή «Αραφηνίδες Αλές», ενώ στα βυζαντινά χρόνια χρονολογείται η μονή Παντοκράτορος (Νταού Πεντέλη). Σαν την επισκέπτεσαι σήμερα, τίποτα δεν προδίδει την αγριότητα που έζησε εξαιτίας των αδίστακτων πειρατών της εποχής. Ομως οι πειρατές που έφτασαν το 1680 στο λιμάνι έσφαξαν και τους 179 μοναχούς του μοναστηριού, ερημώνοντάς το για δύο αιώνες.
Στις 192 σελίδες του λευκώματος «Τα πλοία και οι άνθρωποι» Ιστορία, αναμνήσεις, χρονικά που εξέδωσε ο Οργανισμός Λιμένος Ραφήνας κρύβονται πολλές ιστορίες. Αυτές κατέγραψε και μοιράζεται με τους αναγνώστες η Εριέττα Βουλγαρίδη που επιμελήθηκε την καλαίσθητη έκδοση. Οσο για τον σχεδιασμό, τη σελιδοποίηση και την εκτύπωση, τα ανέλαβε το Εθνικό Τυπογραφείο. Ο σκοπός του λευκώματος αυτού είναι όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο κ. Γεώργιος Ορκόπουλος (π.πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΟΛΡ): «να αποτυπώσουμε όσο καλύτερα γίνεται την ιστορία του λιμανιού». Αυτά σε μια εποχή που οι άνθρωποι αναζητούν όλο και πιο επίμονα να μάθουν την ταυτότητα της πόλης που ζουν.
Γεμάτο από εξομολογήσεις καπεταναίων, κατοίκων, ψαράδων, είναι το λεύκωμα καθώς και πληροφορίες από προσωπικά αρχεία, παλιότερες εκδόσεις («Μικρά Ασία-Ραφήνα» της Κλειούς Δρακούλη, «Αλιευτικό χρονικό του Ευβοϊκού» του Τάσου Ζάππα, «Ριζώματα, Βιώματα, Παθήματα» του Θανάση Πιστικίδη), δημοσιεύματα εφημερίδων και περιοδικών, κ.ά. Και βέβαια παλιές φωτογραφίες.
Ποτέ δεν ήταν εύκολο λιμάνι. Οι ψαράδες ήθελαν να κατασκευαστεί ένας μώλος για να αράζουν τις τράτες κι έτσι το 1907 ο Αλέξανδρος Σκουζές προχώρησε στην κατασκευή του προκειμένου να εξυπηρετηθούν όπως σημειώνει η κ. Βουλγαρίδη, οι ανάγκες του τσιφλικιού του: διακίνηση κρασιών και προώθηση αλιευμάτων. Ο μεγαλοκτηματίας άλλωστε είχε 30.000 στρέμματα από το Πικέρμι ώς τη Ραφήνα. Με σούστες πήγαιναν τα ψάρια στο Πικέρμι, άλλαζαν άλογα στο «Χάνι του Σκορδά» ώστε να φτάσουν ξημερώματα στην αγορά, να πουλήσουν τις ψαριές και να επιστρέψουν φορτωμένοι με παγοκολώνες τις οποίες προστάτευαν με πριονίδι. Ξεχωριστό κεφάλαιο σχηματίζουν οι εντυπώσεις από τα πρώτα ατμόπλοια των αρχών του 20ού αι., ξεκινώντας από το 41 τόνων «Ραφήν» που ταξίδευε Εύβοια και Σαντορίνη. Και βέβαια η Μικρασιατική καταστροφή που έφερε Τριγλιανούς πρόσφυγες στο λιμάνι. Οι αποθήκες του Σκουζέ ήταν τα πρώτα καταλύματα, έπειτα οι σκηνές που έφτασαν από τις επιτροπές περίθαλψης προσφύγων, μαζί με τρόφιμα και κινίνα αφού η ελονοσία θέριζε. Το 1934 η κοινότητα χαιρόταν που απέκτησε ηλεκτροφωτισμό, δίκτυο ύδρευσης και βέβαια που αποξηράνθηκε το έλος. Ακολούθησε η διανομή κλήρων, η κατασκευή μιας μικρής προκυμαίας στο λιμάνι, από κοντά εμφανίστηκαν τα πρώτα μαγαζάκια αλλά και το πρώτο σχολείο στο ξωκκλήσι της Παναγίτσας.
Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο η Ραφήνα έζησε πολλά. Οι Γερμανοί είχαν επιτάξει τα κτίρια, κατέλαβαν τον λόφο του σημερινού Οχυρού στήνοντας κανόνια και ναρκοθετώντας τον χώρο, γκρέμισαν για τις οχυρώσεις στο λιμάνι πάνω από 50 σπίτια, ενώ στην Κατοχή ήταν το σημείο διαφυγής πολλών Ελλήνων στη Μέση Ανατολή. Εζησε όμως και την απόγνωση δύο ναυαγίων, όπως του επιβατηγού πλοίου «Χειμάρρα» που ανήκε στη Γερμανία με την ονομασία «Χέρτα» και δόθηκε στη χώρα μας ως πολεμική αποζημίωση το 1946. Ενα χρόνο μετά, ενώ έπλεε στον Νότιο Ευβοϊκό προσέκρουσε στις βραχονησίδες «Βερδούγια». Πολλοί μιλούν για ομίχλη, άλλοι για σαμποτάζ, άλλοι για πρόσκρουση σε νάρκη… Το σίγουρο είναι πως στην ιστορία έμεινε ως: «ο Τιτανικός της ελληνικής ακτοπλοΐας».
Ψαροχώρι για μεζέδες
Με την απελευθέρωση το ψαροχώρι έγινε «προορισμός για ούζο και ψαρομεζέδες, φύση και θάλασσα», ενώ το λιμάνι της φιλοξένησε και κινηματογραφικά συνεργεία της εποχής. Εδώ γυρίστηκε η «Ζαβολιάρα» (με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τον Γιώργο Φούντα), «Ο Ψαρόγιαννος» κι άλλες ταινίες.
Κάρυστος, Ρένα, Στέλλα, Μεγαλόχαρη, Μοσχάνθη είναι ορισμένα από τα μεταπολεμικά ατμόπλοια που αλλάζουν σταδιακά το λιμάνι. Το πρώτο κλειστού τύπου επιβατηγό οχηματαγωγό, το Ελενα Π, μπαίνει στη ζωή των κατοίκων οι οποίοι πληθαίνουν όσο αυξάνονται τα εξοχικά. Αρχές της δεκαετίας του ’80 πια, το επιβατηγό «Χρυσή Αυγή» που απέπλευσε από τη Ραφήνα βυθίστηκε ανοιχτά της Καρύστου. Από τους 42 επιβαίνοντες σώθηκαν μόνον οι 14.
Η δεκαετία του ’90 τα άφησε όλα αυτά πίσω φέρνοντας μαζί της καινούργια μεγαλύτερα πλοία, περισσότερα δρομολόγια, μεγαλύτερη δραστηριότητα. Σήμερα το λιμάνι μετρά 13 προβλήτες πρόσδεσης, 2 για ταχύπλοα σκάφη, ένα αλιευτικό καταφύγιο για χειμερινούς χώρους.
Την έκδοση «Τα πλοία και οι Ανθρωποι» διατίθεται δωρεάν από τα γραφεία του Οργανισμού Λιμένος Ραφήνας,και βέβαια μπορεί να το…ξεφυλλίσει ηλεκτρονικά, www.rafinaport.gr
