Η Ευρώπη βιώνει σήμερα μια πρωτοφανή στεγαστική κρίση που πλήττει ιδιαίτερα τις πόλεις και τους πιο ευάλωτους κατοίκους της. Οι αυξανόμενες τιμές των ενοικίων και η έλλειψη προσιτής κατοικίας καθιστούν ολοένα πιο δύσκολο για τους ανθρώπους να ζουν κοντά στη δουλειά ή τις σπουδές τους, με σοβαρές κοινωνικές, οικονομικές και δημοκρατικές συνέπειες.
Οι ευρωπαϊκές πόλεις αναζητούν καινοτόμους και ολοκληρωμένους τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης, συνδυάζοντας κοινωνική στήριξη, σχεδιασμό γης και αναζωογόνηση αστικών περιοχών. Η πρόκληση δεν είναι μόνο η διαθεσιμότητα στέγης, αλλά και η διασφάλιση μιας βιώσιμης, κοινωνικά δίκαιης και προσβάσιμης πόλης για όλους τους κατοίκους.
Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια σοβαρή και ολοένα επιδεινούμενη στεγαστική κρίση, που δυσκολεύει ολοένα και περισσότερο τους ανθρώπους να βρουν μια αξιοπρεπή και οικονομικά προσιτή κατοικία. Από το Άμστερνταμ έως την Αθήνα και από τη Λισαβόνα έως το Βερολίνο, το κόστος στέγασης αυξάνεται ταχύτερα από τα εισοδήματα, με αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι –ιδίως νέοι ενήλικες, νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και εργαζόμενοι σε κρίσιμους τομείς– να μην μπορούν πλέον να ζουν κοντά στον χώρο εργασίας ή σπουδών τους.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, το Eurocities δημοσίευσε μια νέα θεματική έκθεση για τη στέγαση, με τίτλο Cities addressing the housing crisis: Innovative and integrated approaches.
Στην Ουτρέχτη της Ολλανδίας, η ζήτηση έχει ξεπεράσει κατά πολύ την προσφορά. Η πόλη έχει έλλειμμα σχεδόν 30.000 κατοικιών και οι τιμές έχουν υπερδιπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία.
«Όταν μιλάμε για τη στέγαση, πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις αιτίες της κρίσης, όχι μόνο τα συμπτώματά της», υπογράμμισε η Gabriele Bischoff, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. «Οι άνθρωποι πρέπει να μπορούν να ζουν εκεί όπου εργάζονται και να βασίζονται σε έναν ισχυρό κοινωνικό ιστό».
Μια κρίση που πλήττει ιδιαίτερα τις πόλεις
Σύμφωνα με την Eurostat, σε πολλές μητροπολιτικές περιοχές ένας στους δέκα κατοίκους δαπανά πάνω από το 40% του εισοδήματός του για στέγη. Τα ευρήματα της έρευνας 2025 Eurocities Pulse Mayors και επιμέρους παραδείγματα πόλεων επιβεβαιώνουν ότι οι πιέσεις είναι εντονότερες στις αστικές περιοχές σε σύγκριση με τους εθνικούς μέσους όρους.
Στο Βερολίνο, σχεδόν το ένα τρίτο των νοικοκυριών ξοδεύει ήδη πάνω από το 30% του εισοδήματός του για στέγαση. Στη Φλωρεντία, η μέση τιμή έχει φτάσει περίπου τα 4.200 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, ενώ ο πληθυσμός έχει μειωθεί καθώς οι κάτοικοι εκτοπίζονται από τον τουρισμό και τις κερδοσκοπικές επενδύσεις. Στο Ζάγκρεμπ, οι τιμές των διαμερισμάτων αυξήθηκαν κατά 55% την περίοδο 2019–2023, ενώ οι μισθοί και τα επιδόματα δεν ακολούθησαν αντίστοιχα.
Ένας στους δέκα κατοίκους δαπανά πάνω από το 40% του εισοδήματός του για στέγη.
Η επίδραση, ωστόσο, δεν κατανέμεται ομοιόμορφα. Τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και τα άτομα με επισφαλή εργασία βιώνουν την πιο οξεία ανασφάλεια και τον συνωστισμό, ενώ οι νέοι και οι φοιτητές συχνά καταλήγουν να ανταγωνίζονται για λιγοστές και ακριβές μισθώσεις, συχνά σε κακής ποιότητας ή άτυπες κατοικίες.
Οι απαραίτητοι, όπως δάσκαλοι, νοσηλευτές και φροντιστές, αδυνατούν όλο και περισσότερο να ζουν κοντά στον χώρο εργασίας τους, αποδυναμώνοντας έτσι την ανθεκτικότητα των βασικών υπηρεσιών. Οι οικογένειες δυσκολεύονται να βρουν μεγαλύτερα, οικονομικά προσιτά σπίτια, ενώ πολλοί ηλικιωμένοι δεν έχουν πρόσβαση σε κατάλληλη και προσβάσιμη στέγαση, με αποτέλεσμα είτε να μένουν σε ακατάλληλα σπίτια είτε να απομακρύνονται από τις κοινότητές τους.
Σύμφωνα με τον André Sobczak, Γενικό Γραμματέα του Eurocities, αυτό δεν αποτελεί μόνο κοινωνική έκτακτη ανάγκη αλλά και απειλή για το οικονομικό και δημοκρατικό μέλλον της Ευρώπης.
Επέκταση της κοινωνικής και προσιτής στέγασης
Στην Ουτρέχτη της Ολλανδίας, η ζήτηση έχει ξεπεράσει κατά πολύ την προσφορά. Η πόλη έχει έλλειμμα σχεδόν 30.000 κατοικιών και οι τιμές έχουν υπερδιπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία.
«Όταν ήμουν δάσκαλος, έπρεπε να μένω εκτός πόλης», εξήγησε ο Dennis de Vries, αντιδήμαρχος Στέγασης της Ουτρέχτης. «Δεν θέλουμε η Ουτρέχτη να είναι μια πόλη μόνο για προνομιούχους, θέλουμε να είναι μια πόλη για όλους».
Η μητρόπολη της Ρεν της Γαλλίας δείχνει πώς μπορεί να μοιάζει μια ολοκληρωμένη στρατηγική. Η πόλη ευθυγραμμίζει την ανάπτυξη της στέγασης με τη βιώσιμη πολεοδομία, με το 65% των νέων κατοικιών να βρίσκεται σε πυκνές, καλά συνδεδεμένες περιοχές και με ισχυρές εγγυήσεις για κοινωνική μίξη.
Μη κερδοσκοπικά και περιορισμένου κέρδους μοντέλα
Η Βιέννη παραμένει ένα από τα πιο καθιερωμένα ευρωπαϊκά παραδείγματα καλής διακυβέρνησης, καθώς βασίζεται σε εταιρείες στέγασης περιορισμένου κέρδους. Ένα μεγάλο μέρος του αποθέματος κατοικιών παρέχεται από τον δήμο και ενώσεις περιορισμένου κέρδους, οι οποίες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δημοτικά δάνεια και να αναπτύσσουν σε δημόσια γη με αντάλλαγμα μακροπρόθεσμες εγγυήσεις προσιτότητας.
«Η προσιτή στέγη πρέπει να είναι ανοιχτή σε όλους, όχι μόνο στους φτωχότερους, εάν θέλουμε να αποτρέψουμε τον διαχωρισμό με βάση τον ταχυδρομικό κώδικα», τόνισε η Veronika Iwanowski, επικεφαλής Διεθνών Σχέσεων στον Δήμο Βιέννης και πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας του Eurocities για τη Στέγαση. «Η στέγαση δεν αφορά μόνο το κόστος, αλλά και την ποιότητα ζωής».
Η μητρόπολη της Ρεν της Γαλλίας δείχνει πώς μπορεί να μοιάζει μια ολοκληρωμένη στρατηγική. Η πόλη ευθυγραμμίζει την ανάπτυξη της στέγασης με τη βιώσιμη πολεοδομία
Η τουριστική πίεση
Ταυτόχρονα, η τουριστική πίεση και η εξάπλωση των βραχυχρόνιων μισθώσεων αποτελούν μεγάλη πρόκληση σε πολλές ιστορικές πόλεις. Οι τοπικές αρχές χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο συστήματα καταγραφής, όρια διανυκτερεύσεων και ζωνικές ρυθμίσεις για να προστατεύσουν το οικιστικό απόθεμα και να αποτρέψουν την ερήμωση ολόκληρων γειτονιών.
Ο έλεγχος της γης και σαφείς κανόνες για τη χρήση της είναι κρίσιμοι για τη μακροπρόθεσμη προσιτότητα. «Η Βιέννη συχνά θεωρείται μια “σοσιαλιστική πόλη”, αλλά το μοντέλο που ξεκίνησε πριν από 100 χρόνια βασίστηκε σε οικονομικές αποφάσεις», εξήγησε ο Dr Bernd Riessland, επιστημονικός σύμβουλος για τη στέγαση περιορισμένου κέρδους στη Housing Europe. «Αν δίνεις δημόσιο χρήμα, πρέπει να θέτεις όρους. Για παράδειγμα, όταν αγροτική γη καθίσταται οικοδομήσιμη, τουλάχιστον τα δύο τρίτα της επιφάνειας πρέπει να έχουν ρυθμιζόμενη τιμή».
Οι άνθρωποι στο επίκεντρο της αστικής αναγέννησης
Κάποτε βαριά βιομηχανική πόλη, η Λοτζ στην Πολωνία εγκαινίασε το 2014 ένα μεγάλης κλίμακας πρόγραμμα αναζωογόνησης, επικεντρωμένο στην επαναξιοποίηση κενών και ερειπωμένων κτιρίων και στην επαναφορά ζωής στο ιστορικό κέντρο.
«Η Λοτζ βρισκόταν σε παρακμή και έπρεπε να ξαναχτίσουμε την πόλη μας», δήλωσε η Aleksandra Trzcińska, αναπληρώτρια επικεφαλής του Τμήματος Προγραμμάτων Στέγασης στο Γραφείο Αναζωογόνησης της πόλης. «Το κάναμε βάζοντας τους ανθρώπους στο επίκεντρο, ανακαινίζοντας κατοικίες και δημόσιους χώρους ώστε οι κάτοικοι να αισθάνονται περήφανοι που μένουν εδώ».
Παρά την πληθυσμιακή μείωση, η προσιτή στέγαση δεν βελτιώθηκε αυτόματα. Η πόλη συνδυάζει επομένως φυσικές ανακαινίσεις με κοινωνική υποστήριξη, προστασία ενοικιαστών και παροχή προσιτής κατοικίας, ενώ ζητά εξειδικευμένα ευρωπαϊκά εργαλεία αναζωογόνησης που να ενδυναμώνουν τους δήμους και όχι τους κερδοσκόπους επενδυτές. «Σε μια πόλη που συρρικνώνεται, η μόνη πηγή προσιτής στέγασης είναι ο δήμος, όχι οι ιδιώτες ιδιοκτήτες», πρόσθεσε η Trzcińska.
