Το τελευταίο που θέλει να διαβάζει κανείς χρονιάρες μέρες είναι για νέα χαράτσια και φόρους, όπως Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM), που ξεκινά να εφαρμόζεται σε όλη την ΕΕ από 1η Ιανουαρίου 2026.
Θέλουμε δεν θέλουμε, οφείλουμε να είμαστε ενημερωμένοι, αφού τα τέλη που θα επιβληθούν σε εισαγόμενα αγαθά και πρώτες ύλες από τρίτες χώρες, επηρεάζουν κι εμάς ως καταναλωτές.
Μέρος της ευρωπαϊκής πολιτικής για το κλίμα, o κανονισμός CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) θα επιβάλλει έναν έξτρα «φόρο» άνθρακα για προϊόντα που προέρχονται από ρυπογόνες βιομηχανίες: Σίδηρο, χάλυβα, αλουμίνιο, τσιμέντο, λιπάσματα, υδρογόνο και – σε τελευταία ανάλυση – ηλεκτρικό ρεύμα.
Ακόμα και όσοι δεν έχουν ιδέα για τις αποφάσεις που παίρνονται στις Βρυξέλλες – και δεν είναι καθόλου λίγοι – θα λουστούν τα αποτελέσματά τους πολύ σύντομα, μας εξηγεί το εκλαϊκευτικό επιστημονικό περιοδικό Τhe Conversation. Σταδιακά εντός του 2026, οι κάτοικοι της Ευρώπης θα συνειδητοποιήσουν ότι η τιμή του νέου τους αυτοκινήτου, το κόστος ανακαίνισης του σπιτιού τους ακόμα και οι τιμές των ντόπιων προϊόντων, θα αντανακλούν μια νέα κλιματική πολιτική, την οποία οι περισσότεροι δεν έχουν καν ακουστά.
Τι είναι ο κανονισμός CBAM
Μετά από ένα στάδιο μεταβατικής εφαρμογής, που ξεκίνησε το 2023, ο κανονισμός CBAM τίθεται σε πλήρη ισχύ από την Πρωτοχρονιά του 2026. Όπως εξηγεί το σχετικό λήμμα στην ιστοσελίδα της ΑΑΔΕ, «σκοπός του Μηχανισμού Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (ΜΣΠΑ), είναι η πρόληψη του κινδύνου διαρροής άνθρακα, για την αντιμετώπιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που ενσωματώνονται σε ορισμένα εμπορεύματα έντασης άνθρακα».
Εάν τα προϊόντα προέρχονται από χώρες με πιο χαλαρούς κανόνες για το κλίμα, τότε η χρέωση θα είναι υψηλότερη. Για να πουλήσουν στην ΕΕ, οι παραγωγοί θα πρέπει ουσιαστικά να αποδείξουν ότι τα προϊόντα τους δεν έχουν υψηλή ένταση άνθρακα.
Ο στόχος είναι να αποτραπεί η μετεγκατάσταση των μονάδων παραγωγής των επιχειρήσεων, σε περιοχές με πιο χαλαρούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς, ώστε να διασφαλίζεται ο δίκαιος ανταγωνισμό μεταξύ εταιρειών της ΕΕ και εταιρειών εκτός ΕΕ. Παράλληλος στόχος είναι να δοθούν παγκοσμίως κίνητρα για την «απανθρακοποίηση» (decarbonisation), μέρος της πολιτικής της πράσινης μετάβασης.
Οι βιομηχανίες χάλυβα είναι από τις πρώτες που επηρεάζονται από τον CBAM
Πιστοποιητικά CBAM
Kαθώς από 1/1/2026 ξεκινάει η υποχρέωση πλήρους συμμόρφωσης, άρα και πληρωμής του τέλους άνθρακα, οι Ευρωπαίοι εισαγωγείς πρέπει να αγοράσουν πιστοποιητικά CBAM για να καλύψουν τις ενσωματωμένες εκπομπές ρύπων σε βιομηχανικά εμπορεύματα και ηλεκτρική ενέργεια.
Αλλάζουν τα δεδομένα στο παγκόσμιο εμπόριο
Αν και ο CBAM αφορά την ευρωπαϊκή πολιτική για το κλίμα, αλλάζει τα δεδομένα και στο παγκόσμιο εμπόριο. Οι χώρες που εξαρτώνται από τις εξαγωγές προς την ΕΕ, ενδέχεται να χρειαστεί να πραγματοποιήσουν δαπανηρές επενδύσεις σε πιο «καθαρές» τεχνολογίες και σε καλύτερη παρακολούθηση των εκπομπών ρύπων. Διαφορετικά κινδυνεύουν να χάσουν σημαντικό μερίδιο της αγοράς. Η Βρετανία σχεδιάζει να εισαγάγει τη δική της έκδοση του CBAM το 2027, αν και δεν έχει ακόμη αποφασιστεί πώς αυτό συνδέεται με το σύστημα της ΕΕ.
Θετικές αλλαγές
Μια θετική αλλαγή είναι ήδη σε εξέλιξη: όλο και περισσότερες εταιρείες μετρούν και αναφέρουν με ακρίβεια τις εκπομπές τους, ανταποκρινόμενες στην αυξανόμενη ζήτηση για αξιόπιστα δεδομένα σχετικά με τον άνθρακα.
Ταυτόχρονα, όλο και περισσότερες χώρες εισάγουν τα δικά τους συστήματα τιμολόγησης του άνθρακα, προκειμένου να παραμείνουν ευθυγραμμισμένες με την ΕΕ και να προστατεύσουν την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών τους.
Εργάτης φορτώνει λιπάσματα για εξαγωγή. Κι αυτά θα ακριβύνουν λόγω φόρου άνθρακα
Βέλη κριτικής
Σε όλο τον κόσμο, το CBAM έχει αντιμετωπίσει έντονη κριτική. Η Ινδία και η Κίνα το περιγράφουν ως «πράσινο προστατευτισμό», υποστηρίζοντας ότι ασκεί αθέμιτη πίεση στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Ταυτόχρονα, η ΕΕ δεν έχει ακόμη δημιουργήσει ειδικό ταμείο για να βοηθήσει τους εξαγωγείς από χώρες χαμηλού εισοδήματος να προσαρμοστούν. Χωρίς αυτή την υποστήριξη, ο μηχανισμός ενδέχεται να μην επιτύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Χαράτσι για τους καταναλωτές;
Αν και ο CBAM απευθύνεται κυρίως στη βιομηχανία, οι επιπτώσεις του θα φτάσουν και στους ευρωπαίους καταναλωτές. Ε. Είναι απίθανο οι εισαγωγείς να απορροφήσουν το σύνολο του πρόσθετου κόστους. Αυτό σημαίνει ότι οι τιμές πιθανόν θα αυξηθούν, ιδίως για τα προϊόντα που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στον χάλυβα, το αλουμίνιο ή το τσιμέντο.
Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει υψηλότερο κόστος για τα αυτοκίνητα, τις οικιακές συσκευές, τα ηλεκτρονικά είδη, τα δομικά υλικά και, έμμεσα, την παραγωγή τροφίμων (μέσω των λιπασμάτων).
Έσοδα για την ΕΕ
Ο μηχανισμός θα αποφέρει επίσης έσοδα στην ΕΕ από την πώληση πιστοποιητικών CBAM. Τα έσοδα αυτά αναμένεται να υποστηρίξουν ευάλωτα νοικοκυριά, να χρηματοδοτήσουν πιο «καθαρές» τεχνολογίες και να βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση. Ο τρόπος με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν τα κεφάλαια από τα πιστοποιητικά θα είναι καθοριστικός για την αποδοχή του νέου ευρωπαϊκού φόρου άνθρακα από τους πολίτες.
O CBAM ενδέχεται να επηρεάσει τις τιμές των τροφίμων, λόγω ακριβότερων λιπασμάτων
… αλλά και αύξηση τιμών
Ακόμη και πριν από την πλήρη εφαρμογή του, ο CBAM ήδη αναδιαμορφώνει τις αλυσίδες εφοδιασμού και επηρεάζει τις κυβερνητικές πολιτικές, πέρα από τα σύνορα της Ευρώπης.
Μπορεί να προκαλέσει εμπορικές διαμάχες, να ωθήσει τους εξαγωγείς να υιοθετήσουν την τιμολόγηση του άνθρακα και να επισημάνει την ανάγκη μεγαλύτερης χρηματοδότησης για το κλίμα, ώστε να υποστηριχθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες που βρίσκονται σε διαδικασία πράσινης βιομηχανικής μετάβασης.
Για πολλούς ευρωπαίους καταναλωτές, αυτό πιθανότατα θα σημαίνει σταδιακή αύξηση των τιμών, και, ενδεχομένως, πιο συνειδητές αγοραστικές επιλογές, από κλιματική άποψη. Κυρίως όμως, σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο το παγκόσμιο εμπόριο λογοδοτεί για τον άνθρακα και στον τρόπο με τον οποίο η κλιματική πολιτική επηρεάζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
