Στην Αθήνα, οι γυναίκες βιώνουν καθημερινά δημόσια παρενόχληση: παραβιαστικά βλέμματα, υποτιμητικά και σεξιστικά σχόλια, σφυρίγματα -σαν να είναι κάτι που υποχρεούνται να αντέχουν. Επτά γυναίκες μοιράζονται τις εμπειρίες τους στους δρόμους της πόλης.
Πρόσφατα, μιλώντας με μια φίλη, τη ρώτησα αν της μιλούν στον δρόμο, αν της «την πέφτουν», αν δέχεται παραβιαστικά σχόλια όταν κινείται στην πόλη. Ως άνδρας, δεν μου έχει συμβεί ποτέ κάτι αντίστοιχο και, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι περπατάω σχεδόν πάντα με ακουστικά -κάτι που δεν προτείνω, αλλά δυστυχώς κάνω- συνειδητοποίησα πως πολλές φορές δεν έχω πραγματική εικόνα του τι συμβαίνει γύρω μου. Η απάντησή της ήταν άμεση: «Σχεδόν καθημερινά κάτι περίεργο θα συμβεί. Ένα βλέμμα, ένα σχόλιο, ένα σφύριγμα. Κάτι».
Αυτή η μικρή συζήτηση άνοιξε μια μεγαλύτερη: τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στους δρόμους της Αθήνας και πώς το catcalling, όσο κι αν συχνά παρουσιάζεται ως «αστείο» ή «αθώο φλερτ», αποτελεί για πολλές μια επαναλαμβανόμενη και εξουθενωτική εμπειρία. Από το κέντρο μέχρι τις πιο ήσυχες γειτονιές, οι γυναίκες καλούνται να διαχειριστούν παραβιαστικές συμπεριφορές οι οποίες διαμορφώνουν το πώς αισθάνονται στον δημόσιο χώρο.
Το φαινόμενο συνδέεται με βαθύτερα κοινωνικά στερεότυπα, με μια παγιωμένη αντίληψη ότι το γυναικείο σώμα είναι διαθέσιμο για σχολιασμό, ότι τα όρια μπορούν να παραβιαστούν χωρίς συνέπειες. Για να κατανοήσω καλύτερα αυτή την πραγματικότητα, ζήτησα από γυναίκες διαφορετικών ηλικιών και εμπειριών να μου περιγράψουν τι ακούνε και τι αντιμετωπίζουν περπατώντας καθημερινά στην Αθήνα. Οι μαρτυρίες που ακολουθούν φωτίζουν μια πλευρά της αστικής ζωής που για πολλούς παραμένει αόρατη -αλλά για όσες τη βιώνουν, είναι συνεχώς παρούσα.
ΟΣΑ ΒΛΕΠΟΥΝ ΚΑΙ ΑΚΟΥΝΕ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
«Είδα πάρα πολλά πουλιά που δεν ήθελα να έχω δει» – Ζωή, 45 ετών
Ανήκω σε μια γενιά που της έμαθαν ότι τα σφυρίγματα και τα κορναρίσματα στον δρόμο είναι κομμάτι του να είσαι γυναίκα, επιθυμητή γυναίκα κι άλλες τέτοιες επικίνδυνες βλακείες. Ότι είναι κάτι σαν φλερτ. Δεν μας είχαν μάθει εγκαίρως όλα όσα ξέρουν οι νέες γυναίκες σήμερα για να αποφεύγουμε τα red flags. Έβγαιναν σαν βοσκοί που σαλαγάν τα πρόβατα και σφύριζαν στον δρόμο σε γυναίκες με μίνι (έχω ακούσει και το στάσου μύγδαλα).
Τα πιο παραβιαστικά πεσίματα, ωστόσο, τα έχω δεχτεί σε μπαρ, που επειδή μπορεί να είχαν κουμπώσει διάφορα ή να ήταν λιωμίδια είχαν την entitled /κακομαθημένη/ νεάρντενταλ πεποίθηση ότι μπορούν να σου πουν την αφιλτράριστη σκέψη τους (ότι ήθελαν να σε γαμήσουν δηλαδή), χύμα. Κι αυτό τοξική αρρενωπότητα είναι, bro μου. Τράβα για θέραπι πριν γίνεις hoover.
Μόνιμα νιώθω μη ασφαλής στον δρόμο στην Αθήνα. Είναι παντού σκοτεινά, χωρίς φωτισμό, το κέντρο έχει σπασμένα πεζοδρόμια που αν σηκώσεις τις πλάκες θα βρεις ναρκωτικά πιθανότατα. Δεν ξέρεις αν θα βρεις το αυτοκίνητό σου άθικτο, αν βρεις πάρκινγκ σε ένα στενό στα πέριξ Εξαρχείων. Δεν είναι μια πόλη που νιώθεις ασφαλής και πλέον δεν ξέρω αν είναι μόνο έμφυλο ζήτημα. Μου έχουν κλέψει την τσάντα στον δρόμο στο Μεταξουργείο before it was cool να βγαίνεις εκεί. Μου έχουν κλέψει την τσάντα σε μπαρ και στο Κολωνάκι και στου Ψυρρή. Γενικά, είναι αταξική η ανασφάλεια που νιώθεις στην Αθήνα.
Υ.Γ: μέσα στην πανδημία είχε γίνει μόδα να αυνανίζονται στα πάρκα. Είδα πάρα πολλά πουλιά που δεν ήθελα να έχω δει. Και εγώ και ο σκύλος μου.
«Κάποιοι θεωρούν πως ο κόσμος (και οι γυναίκες μέσα σε αυτόν) τους ανήκει» – Κατερίνα, 28 ετών
Υπάρχει μια συγκεκριμένη κατηγορία αντρών που πραγματικά χρήζει μελέτης. Είναι αυτοί που θα σε δουν στον δρόμο, είτε περπατώντας απέναντί σου, είτε περνώντας με το αυτοκίνητο και θα σου πετάξουν ένα «είσαι καύλα», «τι μουνάρα» ή άλλα αντίστοιχα σχόλια. Δεν περιμένουν κάποια απάντηση, ούτε προσπαθούν να ξεκινήσουν κάτι. Το λένε απλώς επειδή πιστεύουν ότι μπορούν να το πουν. Σαν να είναι δικαίωμά τους. Σαν να μην υπάρχει περίπτωση να παρεξηγηθείς. Σαν να μην είσαι άνθρωπος, αλλά ένα περαστικό αντικείμενο.
Έχω ακούσει πολλά τέτοια σχόλια στη ζωή μου. Και δεν ήταν λίγες οι φορές που φοβήθηκα πραγματικά: όταν κάποιος άρχισε να με ακολουθεί, όταν κάποιος έκανε μια κίνηση που με έκανε να νιώσω ότι βρίσκομαι σε κίνδυνο. Αυτές οι στιγμές μένουν χαραγμένες μέσα σου, γιατί δεν είναι απλώς «ένα σχόλιο». Είναι υπενθύμιση ότι κάποιοι θεωρούν πως ο κόσμος (και οι γυναίκες μέσα σε αυτόν) τους ανήκει. Ότι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες.
Κάθε φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο σε αναγκάζει να είσαι πιο προσεκτική, πιο αμυντική, πιο «σε επιφυλακή». Και δεν είναι μόνο η εξάντληση, είναι η εξοργιστική κανονικοποίηση μιας συμπεριφοράς που δεν θα έπρεπε να υπάρχει.
«Η ταραχή που νιώθω δεν έχει καταλαγιάσει ποτέ. Θα αλλάξει αυτό κάποτε;» – Σοφία, 35 ετών
Από τα πιο επιθετικά πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή μου είναι οι καθημερινές μεταφορές με τα ΜΜΜ. Ως θηλυκότητα, αυτές οι περιπλανήσεις καθίστανται πολλές φορές μη προβλέψιμες, και όχι με την έννοια της ευχάριστης περιπέτειας. Πολλές φορές έχω κληθεί να υπερασπιστώ εκτός από τον εαυτό μου και άλλες θηλυκότητες από άτακτα βλέμματα. Πολλές φορές έχω διασύρει δημόσια άτομα που ασχολούνται με τα γεννητικά τους όργανα, ενώ βρίσκονται απέναντι μου στο λεωφορείο και κοιτώντας με στα μάτια.
Αυτό το κουράγιο βέβαια το βρήκα τα τελευταία χρόνια της ζωής μου, στην αρχή απλά ανεχόμουν άτομα να εισβάλλουν στην καθημερινότητά μου με αυτόν τον τρόπο. Γιατί περί εισβολής πρόκειται, όταν ένας άνθρωπος επιλέγει να σε σεξουαλικοποιήσει σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής σου, μπαίνοντας στο λεωφορείο που έτρεχες για να προλάβεις κρατώντας τα ογκώδη ψώνια της ημέρας. Το κουράγιο αυτό προήλθε από την ανάγκη να δηλώσω σε όλες τις υπόλοιπες θηλυκότητες του λεωφορείου ότι άμα σας συμβεί κάτι τέτοιο, φωνάξτε το, δεν είστε μόνες, και όχι από την ασφάλεια που νιώθω στον δρόμο λόγω ωριμότητας ή επιπλέον δεξιοτήτων.
Η ταραχή που νιώθω δεν έχει καταλαγιάσει ποτέ. Θα αλλάξει αυτό κάποτε;
«Αν αλλάξω δρόμο, μήπως δείξω φόβο; Αν δεν τον αλλάξω, μήπως κάνω λάθος;» – Περιστέρα, 29 ετών
Ζω την Αθήνα με μια διπλή αίσθηση: αγάπη και φόβο. Αγάπη για τους δρόμους της, το φως της, τους ανθρώπους της, τα μικρά καφέ που μοιάζουν με καταφύγια. Και φόβο. Τον φόβο που δεν εξηγείται πάντα, αλλά έρχεται και κουμπώνει στον λαιμό σαν κρυφό περιδέραιο που δεν βγάζεις ποτέ. Από εκείνον τον φόβο που γεννιέται όταν περπατάς και ακούς το πρώτο “ε κοριτσάκι…”. Όταν νιώθεις ένα βλέμμα να σε τρυπάει. Όταν ένα σφύριγμα σκίζει τον αέρα και σε κάνει να μαζευτείς, ακόμα κι αν δεν κοιτάξεις πίσω.
Δεν υπάρχει γυναίκα που να μην έχει νιώσει αυτό το τσούξιμο στο στομάχι, αυτό το «κάτι δεν πάει καλά». Κι εγώ δεν είμαι η εξαίρεση. Έχω ακούσει σχόλια που νιώθω να κολλάνε επάνω μου σαν βρώμικα χέρια. “Έλα να σου δείξω κάτι…”, “Χαμογέλα, μωρό μου”. φράσεις που μέσα μου αφήνουν βαθύ αποτύπωμα. Και μαζί τους η παγωμάρα: πόσο γρήγορα πρέπει να περπατήσω; Αν αλλάξω δρόμο, μήπως δείξω φόβο; Αν δεν τον αλλάξω, μήπως κάνω λάθος; Ο νους δουλεύει σαν συναγερμός που δεν σταματά.
Κάθε φορά που πέφτω πάνω σε τέτοια συμπεριφορά, νιώθω το σώμα μου να συστέλλεται. Σαν η πόλη να μικραίνει γύρω μου, σαν οι δρόμοι να στενεύουν, σαν το βήμα μου να πρέπει να γίνει αόρατο. Κι όμως, την ίδια στιγμή, κάτι μέσα μου φουντώνει. Ένα πείσμα. Μια άρνηση να μικρύνω, να κρυφτώ, να πειθαρχήσω στον φόβο που άλλοι μου επιβάλλουν.
Αυτό είναι το παράδοξο: φοβόμαστε, ναι. Κι όμως, συνεχίζουμε. Βγαίνουμε, περπατάμε, γελάμε, δουλεύουμε, ζούμε. Με στραμμένο αυτί, με το κλειδί ανάμεσα στα δάχτυλα, με τα μάτια σε εγρήγορση. Αλλά ζούμε.
«Όσο τροφοδοτείται η κουλτούρα του βιασμού και η τοξική αρρενωπότητα ως πρότυπο ανδρισμού, δεν μπορούμε να αναμένουμε να αλλάξει κάτι άμεσα» – Ζωή, 33 ετών
Το catcalling και τα σχόλια που αφορούν την εμφάνιση νομίζω είναι μια πραγματικότητα με την οποία μαθαίνει να ζει μια γυναίκα που περπατά στους δρόμους της πόλης. Προσωπικά, η τρομακτική συνειδητοποίηση ήρθε, όταν ενήλικη πια αντιλήφθηκα από πότε άρχισα να δέχομαι σχετικά σχόλια και βλέμματα. Θυμάμαι να είμαι στην αρχή της εφηβείας μου, τέλος δημοτικού, και να ακούω σχόλια από άντρες σημαντικά μεγαλύτερους. Νομίζω ότι αυτό είναι που με τρομάζει περισσότερο.
Μεγαλώνοντας λοιπόν, μαθαίνεις εμπειρικά ότι αυτό είναι κάτι που θα το βιώνεις σταθερά και θα το αγνοείς παράλληλα, για να προστατεύεις τον εαυτό σου. Δε γνωρίζεις από ποιον προέρχεται και με τι προθέσεις, γνωρίζεις όμως πολύ καλά πώς σε κάνει να νιώθεις. Προσωπικά μιλώντας, δε με αγγίζει πλέον το ίδιο -θωρακίζεσαι συν τω χρόνω- αλλά δεν ισχύει για όλα τα πλαίσια το ίδιο. Εννοώ ότι στιγμές που μπορεί να αισθάνεσαι πιο ευάλωτη, θυμωμένη ή με πεσμένη διάθεση, ένα σχόλιο από έναν άνδρα ή -συνηθέστερα- μία παρέα ανδρών, να σε επηρεάσει συναισθηματικά ή να σε κάνει να θέλεις να αντιδράσεις.
Ωστόσο, η ασφάλεια αποτελεί προτεραιότητά μου και για να τη διασφαλίσω θα προτιμήσω να μην εκφράσω αυτό που θα ήθελα ως απάντηση. Όσο τροφοδοτείται η κουλτούρα του βιασμού και η τοξική αρρενωπότητα ως πρότυπο ανδρισμού, παράλληλα με την απόδοση ευθύνης στη γυναίκα (πρόσεχε πώς ντύνεσαι, μιλάς, φέρεσαι, κινείσαι), δεν μπορούμε να αναμένουμε να αλλάξει κάτι άμεσα.
«Ακόμα και ένα σχόλιο μπορεί να είναι τραυματικό» – Ντενίσα, 35 ετών
Είμαι από τις τυχερές που δεν έχουν δεχτεί άπειρα παραβιαστικά σχόλια στον δρόμο, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει πως ακόμα και ένα σχόλιο δεν μπορεί να είναι τραυματικό. Το catcalling είτε το βιώνεις κάθε μέρα είτε σου συμβεί μια φορά, σε στιγματίζει και υπάρχουν φορές που δύσκολα το ξεχνάς. Εκείνο όμως που μου συμβαίνει σχεδόν κάθε φορά που θα βγω, είναι τα ανεπιθύμητα χέρια των ανδρών πάνω μου όταν κάνω το λάθος και βγω σε κάποιο μπαρ.
Δεν καταλαβαίνω γιατί θα πρέπει ο σερβιτόρος να με χαϊδέψει χαμηλά στην πλάτη προκειμένου να περάσει από πίσω μου, ούτε γιατί κάθε φορά που κάποιος από τους άνδρες θαμώνες του μπαρ θα θέλει να πάει τουαλέτα πχ, να τρίψει το πουλί του πάνω μου. Φαντάσου να βγεις για ένα ποτό με τις φίλες σου και να νιώσεις 10 πουλιά να τρίβονται πάνω σου λίγο πριν πάνε για κατούρημα. Πιο μικρή δεν έλεγα κάτι, πλέον λέω δωρικά «πάρε το πουλάκι σου από πάνω μου». Δε θα καταλάβω ποτέ και ούτε με ενδιαφέρει γιατί το κάνουν, ξέρω όμως πως ο επόμενος που θα το κάνει θα φάει μπουνιά με δαχτυλίδι και δεν υπερβάλω καθόλου.
«Στην Αθήνα η πατριαρχία δεν κρύβεται καν. Κυκλοφορεί ανενόχλητη, με αυτοπεποίθηση» – Μαρία, 26 ετών
Ζω στην Αθήνα τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Η σχέση μου με την πόλη είναι σχέση έλξης και φόβου. Το πρώτο σοβαρό περιστατικό που με σημάδεψε σημειώθηκε το φθινόπωρο του 2022, στου Ψυρρή. Γύριζα σπίτι μετά τη δουλειά, γύρω στις 21:00, όταν ένας άντρας κοντά στα 30 έξω από μπαρ μου είπε: «Έλα λίγο εδώ κοπελιά, μη μας το παίζεις δύσκολη». Όταν δεν απάντησα, σηκώθηκε από την καρέκλα και πρόσθεσε: «Μη μου κάνεις τη σεμνή, όλες ίδιες είστε». Κανείς γύρω δεν είπε λέξη. Εκείνη τη μέρα κατάλαβα ότι στην Αθήνα η πατριαρχία δεν κρύβεται καν. Κυκλοφορεί ανενόχλητη, με αυτοπεποίθηση.
Το πιο απειλητικό περιστατικό συνέβη το περασμένο καλοκαίρι, πάλι στου Ψυρρή. Ήταν μετά τις 23:30. Είχα φύγει από φίλους που προηγουμένως πίναμε ένα γρήγορο κρασί και περπατούσα προς το μετρό. Ένας άντρας κοντά στα 50 άρχισε να με ακολουθεί. «Γύρνα λίγο να σε δω, μη φοβάσαι», είπε. Όταν επιτάχυνα, άρχισε να περπατάει πιο γρήγορα προς το μέρος μου. «Μη κάνεις σαν παρθένα», μου φώναξε. Ένιωσα την ανάσα του στην πλάτη μου. Μπήκα σχεδόν τρέχοντας σε ένα μαγαζί που έκλεινε· μόνο τότε σταμάτησε. Έτρεμα για ώρα.
Αυτά τα χρόνια η Αθήνα μου έχει μάθει ότι η πατριαρχία είναι καθεστώς: άντρες που θεωρούν δικαίωμά τους να σε αξιολογούν, να σε σχολιάζουν, να διεκδικούν χώρο πάνω στο σώμα σου. Έχω αλλάξει τις διαδρομές μου, τις ώρες που κυκλοφορώ, ακόμη και το ντύσιμό μου. Το πιο βίαιο όμως είναι ότι η πόλη σε εκπαιδεύει να είσαι σε μόνιμη άμυνα· να υπολογίζεις κινδύνους που οι άντρες δεν βλέπουν καν.
Για κάποιους το κέντρο της Αθήνας είναι γειτονιές διασκέδασης. Για εμένα είναι και μια χαραγμένη υπενθύμιση ότι ο δημόσιος χώρος δεν είναι ουδέτερος, είναι πεδίο εξουσίας. Και πολλές φορές, εμείς τον περπατάμε φοβισμένες, όχι ελεύθερες. Γιατί πρέπει να δούμε έτσι; Ως πότε θα ζούμε έτσι;
