Γνωρίζουμε από έρευνες και ρεπορτάζ ότι το mobbing, η ψυχολογική και ηθική παρενόχληση στην εργασία, έχει πολλαπλασιαστεί. Όμως πίσω από τις στατιστικές, βρίσκονται οδυνηρές ανθρώπινες ιστορίες, που μέχρι πρόσφατα κρύβονταν κάτω από το χαλί.
Η δικηγόρος-δημοσιολόγος Μαριάννα Κατσιάδα, μιλάει στο in με απτά παραδείγματα για τις πολλαπλές μορφές του mobbing, τις αιτίες που το θρέφουν και πώς το αναγνωρίζουν.
Σύμφωνα με την εμπειρία της, το ένα στα δύο εργατολογικά δικηγορικά ραντεβού αφορούν την παρενόχληση στην εργασία και ιδίως το mobbing.
Η εργατολόγος Μαριάννα Κατσιάδα
Ανοίγουν στόματα
Είναι όντως το mobbing τόσο διαδεδομένο φαινόμενο ή απλώς τώρα «ανοίγουν τα στόματα» πιο εύκολα;
Η αυξανόμενη καταγραφή περιστατικών ηθικής και ψυχολογικής παρενόχλησης (mobbing) στην εργασία στην Ελλάδα, αντικατοπτρίζει πιθανώς και όξυνση του φαινομένου και μεγαλύτερη ορατότητα/καταγραφή του.
Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με το φαινόμενο του mobbing, τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στο δημόσιο τομέα. Η εργασιακή παρενόχληση δεν έγκειται μόνο σε περιστατικά σωματικής βίας ή σεξουαλικής παρενόχλησης, αλλά και σε περιστατικά ψυχολογικής και ηθικής παρενόχλησης, που ταπεινώνουν, απομονώνουν ή πλήττουν την προσωπικότητα, την τιμή και την αξιοπρέπεια του εργαζόμενου.
Έτσι το εργασιακό περιβάλλον, μετατρέπεται σε ένα περιβάλλον εχθρικό, αφού το θύμα εκτίθεται σε «επιθετική» ατμόσφαιρα και συμπεριφορές.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Επιθεώρηση Εργασίας, οι καταγγελίες για βία και παρενόχληση στην εργασία (όπου το mobbing αποτελεί στο ποσοστό 78%) ανήλθαν σε 318 το 2024 από 151 το 2022 — δηλαδή περίπου διπλασιάστηκαν μέσα σε μόλις δύο χρόνια.Αυτά τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι το φαινόμενο είναι εκτεταμένο και πολύ συχνό, κάτι που δείχνει ότι η αύξηση δεν είναι απλά «τυχαία».
Η ίδια η Επιθεώρηση Εργασίας σημειώνει ότι πλέον η «βία και η παρενόχληση αναγνωρίζονται ως ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι με θεσμικό πλαίσιο προστασίας».
Επίσης, οι επιχειρήσεις που απασχολούν προσωπικό άνω των 20 ατόμων, υποχρεώνονται να καταρτίζουν πολιτικές για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας και της παρενόχλησης στο χώρο εργασίας.
Επιπρόσθετα, η προσοχή στα θέματα αυτά έχει αυξηθεί — όπως με άρθρα ενημέρωσης, έρευνες και κυβερνητικές/θεσμικές πρωτοβουλίες.
Αυτό σημαίνει ότι η αναφορά του φαινομένου γίνεται πιο πιθανή — άρα η αύξηση των καταγγελιών εν μέρει οφείλεται στην καλύτερη καταγραφή, μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση, λιγότερο στίγμα για τα θύματα, ή/και ώθηση να μιλήσουν.
Το γεγονός ότι στις μέρες μας υπάρχει πιο οργανωμένη προσέγγιση (θεσμικά και μέσω ευκολότερης πρόσβασης σε σχετική ενημέρωση) υποδεικνύει ότι το μέγεθος του φαινομένου που καταγράφεταιαυξάνει, κυρίως επειδή πλέον αναγνωρίζεται πιο εύκολα.
Γιατί αυξάνεται το οριζόντιο mobbing
Που αποδίδετε την αύξηση του οριζόντιου mobbing (μεταξύ συναδέλφων);
Η οριζόντια παρενόχληση, δηλαδή η παρενόχληση μεταξύ συναδέλφων του ίδιου ιεραρχικού επιπέδου, έχει πράγματι αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε πολλές ελληνικές επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, αλλά και στο δημόσιο.
Το φαινόμενο της οριζόντιας παρενόχλησης έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί δεν πηγάζει από εξουσία, αλλά από ανταγωνισμό, ανασφάλεια, και τοξική κουλτούρα συνεργασίας.
Μετά την οικονομική κρίση που υπέστη η χώρα και δη μετά το 2010,πολλές επιχειρήσεις λειτουργούν με λιγότερο προσωπικό, περισσότερες απαιτήσεις και μεγαλύτερη ανασφάλεια. Αυτό οδηγεί σε α) αυξημένο ανταγωνισμό μεταξύ εργαζομένων για αναγνώριση, προαγωγή ή σταθερότητα, β) ζήλια ή φόβο απώλειας θέσης και γ) συγκρούσεις συμφερόντων σε ομάδες όπου δεν υπάρχει σαφής καταμερισμός αρμοδιοτήτων.
Έτσι, συνάδελφοι ενδέχεται να υιοθετούν παθητικά-επιθετικές ή υπονομευτικές συμπεριφορές (π.χ. απομόνωση, διασπορά φημών, αποκλεισμός από πληροφορίες).
Η τοξική κουλτούρα θρέφει το mobbing
Ποιοι παράγοντες μπορεί να ενισχύσουν το mobbing;
Η έλλειψη ουσιαστικής διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού και μηχανισμών επίλυσης συγκρούσεων, αφήνει χώρο για ανεξέλεγκτες συμπεριφορές. Όταν οι προϊστάμενοι δεν παρεμβαίνουν ή αδιαφορούν για το κλίμα ομάδας, οι συγκρούσεις μεταξύ συναδέλφων κλιμακώνονται».
Σε πολλές επίσης ελληνικές επιχειρήσεις, η κουλτούρα ανοχής σε “τοξικά” πρότυπα συνεργασίας (π.χ. «έτσι είναι η δουλειά», «να σκληρύνεις», «έτσι χτίζεται το γερό στομάχι») ενισχύει το mobbing.
Η ψηφιακή επικοινωνία επίσης, άλλαξε τον τρόπο που βιώνουμε τις σχέσεις στην εργασία και τον τρόπο που ο κάθε εργαζόμενος ερμηνεύει την «εργασιακή του πραγματικότητα». Έτσι, η ψηφιακή παρενόχληση (μέσω email, chats, κρυφών ομάδων, social media) καθιστά το mobbing πιο «σιωπηλό» αλλά πιο συχνό.
Τα τέσσερα πρόσωπα του mobbing
Από τις υποθέσεις που έχετε χειριστεί, ποιες θεωρείτε πλέον χαρακτηριστικές; Μπορείτε να μας δώσετε παραδείγματα;
Κάποιες ενδεικτικές περιπτώσεις εκδήλωσης του φαινομένου είναι :
Σιωπηλή τιμωρία
1) Η πρακτική της απομόνωσης και η εφαρμογή της «σιωπηλής τιμωρίας»
Ο εργαζόμενος απομονώνεται από την ομάδα, αποκόπτεται από τις εσωτερικές ενημερώσεις, οι συνάδελφοι δεν του απευθύνουν το λόγο, δεν συμπεριλαμβάνεται στις εταιρικές συναντήσεις. Συνήθως ο σκοπός σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι να πιεστεί ψυχολογικά ο εργαζόμενος ώστε να οδηγηθεί σε παραίτηση.
Υπερφόρτωση
2) Η πρακτική της υπερφόρτωσης. Ο εργαζόμενος επιβαρύνεται με ασυνήθη φόρτο εργασίας, με ανελαστικές προθεσμίες, η τήρηση των οποίων είναι ανέφικτη.
Ενώ συνήθως υφίσταται ταυτόχρονα τρομερή πίεση με απαξιωτικές φράσεις, προσβλητικές της προσωπικότητας του, με ειρωνικά και υποτιμητικά σχόλια. Σ αυτή την περίπτωση βλέπουμε το mobbing με τη μορφή συστηματικής υπερφόρτωσης και ψυχολογικής φθοράς.
Υποτίμηση
3) Η πρακτική της υποτίμησης και της λεκτικής βίας. Ο εργαζόμενος λαμβάνει συστηματικά προσβλητικά σχόλια, συνοδευόμενα με ύβρεις, ακόμα και με απειλές, υπό το πρόσχημα ότι δεν είναι αποδοτικός.
Στο «ψυγείο»
4) Η παρενόχληση μέσω της «μετακίνησης». Ο εργαζόμενος δέχεται άξαφνα συνεχείς μετακινήσεις, συστηματικές αλλαγές των καθηκόντων του ή αναίτια αφαίρεση ουσιωδών καθηκόντων, μετακινείται δηλαδή σε «θέσεις ψυγείο».
Η μετακίνηση παρουσιάζεται ως «διοικητική ανάγκη», όμως στην πράξη στοχεύει να απομονώσει τον εργαζόμενο και να τον καταστήσει περιττό. Είναι μια έμμεση, αλλά πολύ χαρακτηριστική μορφή mobbing.
Σε όλα αυτά τα παραδείγματα, το κοινό στοιχείο είναι η συστηματικότητα της συμπεριφοράς. Δεν μιλάμε για ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά για επαναλαμβανόμενες πράξεις που υπονομεύουν την αξιοπρέπεια, την αυτοεκτίμηση και την ψυχική αντοχή του εργαζομένου.
Το mobbing στην Ελλάδα συνήθως «κρύβεται» πίσω από καθημερινές πρακτικές — ειρωνεία, υπερβολικό έλεγχο, κοινωνικό αποκλεισμό — και σπάνια αναγνωρίζεται ως τέτοιο, γεγονός που το καθιστά ακόμη πιο επικίνδυνο.
*Η κ. Μαριάννα Κατσιάδα – Καρούζου είναι δικηγόρος δημοσιολόγος, LLM Δημοσίου – Υπαλληλικού Δικαίου Δ.Π.Θ., εταίρος της Δικηγορικής Εταιρείας Καρούζος Γιάννης & Συνεργάτες
