Σε κατάσταση κόκκινου συναγερμού θα κηρυχθούν αύριο, Πέμπτη (27/11), από τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) η Πάτμος και η Λέρος λόγω λειψυδρίας. Την Παρασκευή θα ακολουθήσει και η Αθήνα, καθώς τα αποθέματα νερού έχουν μειωθεί σημαντικά.

Όπως μεταδίδει η ΕΡΤ, η κήρυξη έκτακτης ανάγκης στηρίζεται στα τελευταία υδρολογικά δεδομένα και σε επιστημονική τεκμηρίωση. Μία τέτοια σχετική απόφαση οδηγεί σε επιτάχυνση των διαδικασιών, των μελετών και της υλοποίησης των έργων και όχι σε έκτακτα μέτρα για τους πολίτες.

Σύμφωνα με πληροφορίες από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σε καμία περίπτωση η έκτακτη ανάγκη δεν αφορά σε μέτρα για τους πολίτες, όπως περιορισμός της κατανάλωσης.

Ο συναγερμός έχει κριθεί επιβεβλημένος από τη ΡΑΑΕΥ. Ουσιαστικά η κήρυξη σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης επιτρέπει την άμεση χρηματοδότηση έργων ύδρευσης, fast track διαδικασίες, ευέλικτες διαγωνιστικές διαδικασίες και επιτάχυνση όλων των παρεμβάσεων που κρίνονται αναγκαίες.

Τα μέτρα αφορούν τόσο στα δύο νησιά όσο και με διαδοχικό βηματισμό στην Αττική.

Οι αυριανές ανακοινώσεις αναμένεται να καθορίσουν το χρονοδιάγραμμα, το εύρος και την προτεραιοποίηση των παρεμβάσεων.

Σε ιστορικά χαμηλά τα αποθέματα στον Μόρνο
Το σήμα συναγερμού ηχεί για τον Μόρνο, κύριο τροφοδότη της Αττικής, τα αποθέματα του οποίου βρίσκονται πλέον σε ιστορικά χαμηλά κάτω από 400 εκατ. κυβικά.

Αντικρίζοντας την εικόνα του Μόρνου, του φράγματος που υδρεύει την Αττική, καλύπτοντας σε νερό το 50% του πληθυσμού της επικράτειας, μπορεί κανείς εύκολα να αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος. Η στάθμη έχει υποχωρήσει σε πρωτοφανή επίπεδα.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της ΕΥΔΑΠ τα αποθέματα νερού έχουν καταρρεύσει στα 192,8 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, τιμή μειωμένη κατά 64% σε σχέση με τον μέσο όρο της περιόδου 2010-2024.

Ο Ντόναλντ Τραμπ έριξε ακόμη μια βολή στην “καρδιά” του πολέμου στην Ουκρανία με ένα τελεσίγραφο που κανείς δεν περίμενε.

Με τη δύναμη της αμερικανικής πολιτικής πίεσης, το Κίεβο καλείται να αποδεχτεί το σχέδιο της Ουάσιγκτον για τον τερματισμό του πολέμου, διαφορετικά, σύμφωνα με τον Αμερικανό πρόεδρο, θα κινδυνεύσει να χάσει τη στρατηγική υποστήριξη των ΗΠΑ.

Κι ενώ η Ευρώπη προσπαθεί να καλύψει το κενό, η πραγματικότητα είναι αμείλικτη: Μπορεί η Ευρώπη να αντικαταστήσει την αμερικανική στρατιωτική ισχύ και να διασφαλίσει την επιβίωση της Ουκρανίας;

Ο δρόμος δεν είναι τόσο απλός όσο φαίνεται.

Το POLITICO εξέτασε πέντε βασικά ζητήματα που έθεσε το τελεσίγραφο του Τραμπ και τι σημαίνουν για την πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας.

Μπορεί η Ευρώπη να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ;
Η απάντηση είναι “όχι”, τουλάχιστον όχι στο κοντινό μέλλον και σίγουρα όχι στο επίπεδο που απαιτεί η Ουκρανία.

Ο Κρίστιαν Μόλινγκ, ανώτερος σύμβουλος στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πολιτικής, τόνισε ότι η Ευρώπη μπορεί να υποστηρίξει την Ουκρανία χωρίς τις ΗΠΑ, αλλά μόνο «με μεγαλύτερο ρίσκο».

Οτιδήποτε σταματήσει να παρέχεται από τις ΗΠΑ, θα πρέπει να «αντισταθμιστεί με απώλειες ή να αλλάξει ο τρόπος που η Ουκρανία πολεμά». Παρά τις προσπάθειες, η αντιστάθμιση του επιπέδου υποστήριξης των ΗΠΑ είναι «σχεδόν αδύνατη».

Η Ευρώπη προμηθεύει την Ουκρανία με πυρομαχικά, άρματα μάχης, αεροσκάφη και πολλά άλλα, όμως τα αμερικανικά όπλα παραμένουν ζωτικής σημασίας. Η πιο κρίσιμη έλλειψη είναι η αεροπορική άμυνα και η άμυνα κατά των πυραύλων, καθώς η Ουκρανία βασίζεται σε συστήματα Patriot, τα οποία κατασκευάζονται μόνο από τις ΗΠΑ.

Πόσο σημαντική είναι η ανταλλαγή πληροφοριών;
Η έγκαιρη ανίχνευση των ρωσικών πυραύλων στην Ουκρανία εξαρτάται από το αμερικανικό δίκτυο δορυφόρων και αισθητήρων, το οποίο η Ευρώπη δεν διαθέτει. Αν και η Ευρώπη έχει κάποιες δυνατότητες στον τομέα των πληροφοριών, αυτές δεν είναι στο ίδιο επίπεδο με τις ΗΠΑ.

Η Ουκρανία έχει πρόσβαση σε δορυφόρους κατασκοπίας μέσω της φινλανδικής εταιρείας ICEYE, ενώ η Ευρώπη έχει τις δικές της δυνατότητες, αν και αυτές δεν είναι τόσο ισχυρές.

Χωρίς την αμερικανική βοήθεια, η ανίχνευση των επιθέσεων και η προετοιμασία για αντεπίθεση, όπως η καταστροφή ρωσικών αμυντικών συστημάτων, θα είναι πολύ πιο δύσκολη.

Η Ευρώπη δαπανά ήδη περισσότερα από τις ΗΠΑ;
Η Ευρώπη δαπανά πλέον περισσότερα από τις ΗΠΑ για την Ουκρανία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έχει τον πλήρη έλεγχο της κατάστασης.

Τα δεδομένα του Ινστιτούτου Kiel δείχνουν ότι από το 2022 έως το 2024, οι στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ και της Ευρώπης για την Ουκρανία ήταν σχεδόν ίδιες.

Ωστόσο, όταν ανέλαβε ο Τραμπ, η αμερικανική στρατιωτική βοήθεια μειώθηκε δραματικά, ενώ οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αύξησαν τη βοήθειά τους σε σχεδόν 4 δισεκατομμύρια ευρώ το μήνα στο πρώτο εξάμηνο του 2023.

Οι ΗΠΑ, αντί να δωρεάν παρέχουν όπλα στην Ουκρανία, τα πουλάνε, και οι Ευρωπαίοι είναι αυτοί που πληρώνουν μέσω του Πλαισίου Προτεραιοτήτων για τις Ανάγκες της Ουκρανίας (PURL). Αυτό διασφαλίζει τη συνεχιζόμενη ροή αμερικανικών όπλων στην Ουκρανία, διατηρώντας την πολιτική επιρροή των ΗΠΑ.

Συντρίμμια από ρωσικές επιθέσεις στην Ουκρανία
Συντρίμμια από ρωσικές επιθέσεις στην Ουκρανία AP Photo Kateryna Klochko
Θα σταματήσουν οι ΗΠΑ να πουλούν όπλα στην Ουκρανία;
Η πολιτική εξουσία μπορεί να υπερβεί τα εμπορικά κίνητρα. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει τη δυνατότητα να σταματήσει τις εξαγωγές με μία απόφαση, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν με την διακοπή των παραδόσεων ή της ανταλλαγής πληροφοριών.

Αυτή η πιθανότητα παραμένει και τώρα, με την αμερικανική κυβέρνηση να έχει τη δυνατότητα να μπλοκάρει ή να καθυστερήσει τις παραδόσεις, είτε για να πιέσει την Ουκρανία είτε για να ασκήσει πίεση στην Ευρώπη.

Μπορεί η Ουκρανία να συνεχίσει τον πόλεμο χωρίς τις ΗΠΑ;
Η Ουκρανία μπορεί να συνεχίσει τον πόλεμο, αλλά θα μπει σε μια πιο ευάλωτη και απρόβλεπτη φάση. Η χώρα έχει καταφέρει να παράγει το 60% των όπλων που χρειάζεται για τον πόλεμο, αλλά η έλλειψη αμερικανικής υποστήριξης θα περιορίσει τις δυνατότητές της.

Η Ουκρανία διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες άμυνας στην Ευρώπη και παράγει το 60% των συστημάτων που χρησιμοποιεί στο πεδίο της μάχης. Ωστόσο, για να διατηρηθεί η ικανότητά της στον πόλεμο, θα πρέπει να συνεχίσει να χρηματοδοτεί τον αμυντικό τομέα της, με τη βοήθεια των ευρωπαίων συμμάχων.

Η αντοχή της Ουκρανίας δεν αμφισβητείται, καθώς η χώρα έχει παραμείνει στη μάχη παρά τις σοβαρές ελλείψεις σε συστήματα άμυνας και όπλα, και παρά τις συνεχείς ρωσικές επιθέσεις με πυραύλους, βόμβες και drones.

«Πολύτιμος» για τα κρατικά έσοδα και ταυτόχρονα άδικος για τα ευάλωτα νοικοκυριά αποδεικνύεται ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ). Η μεγέθυνση της οικονομίας και η ακρίβεια που πιέζει τα νοικοκυριά έχουν ανοίξει τον δρόμο για επιπλέον φοροέσοδα, με το βλέμμα στην επίτευξη των στόχων του προϋπολογισμού. Όμως, την ίδια ώρα που οι αριθμοί ευημερούν, οι πολίτες μάχονται για να βγάλουν πέρα τις υποχρεώσεις του μήνα.

Γεμίζουν τα κρατικά ταμεία από τους φόρους με… οδηγό τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας

Εδώ και μια τετραετία (2021-2025) παρατηρούμε σταθερά αύξηση των έμμεσων φόρων, κυρίως του ΦΠΑ. Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει ούτε τη νέα χρονιά. Για το 2026 προβλέπεται νέα αύξηση με την κυβέρνηση να «τρίβει τα χέρια», βλέποντας να γεμίζουν τα κρατικά ταμεία.

Η μεγέθυνση της οικονομίας και η ακρίβεια που πιέζει τα νοικοκυριά έχουν ανοίξει τον δρόμο για επιπλέον φοροέσοδα

Εκτέλεση προϋπολογισμού
Τα στοιχεία από την εκτέλεση του προϋπολογισμού για το δεκάμηνο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου (2025) αποτυπώνουν με ακρίβεια αυτό που γνωρίζουμε καλά τα τελευταία χρόνια. Ο ΦΠΑ είναι η «ατμομηχανή» των εσόδων.

Σε τροποποιημένη ταμειακή βάση, το πρώτο δεκάμηνο του έτους, παρουσιάζεται πλεόνασμα στο ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού ύψους περίπου 3 δισ. ευρώ έναντι του επικαιροποιημένου στόχου για πλεόνασμα 2.6 δισ. ευρώ. Το πρωτογενές αποτέλεσμα σε τροποποιημένη ταμειακή βάση διαμορφώθηκε σε πλεόνασμα ύψους 10.2 δισ. ευρώ, έναντι στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα 9.8 δισ. ευρώ και πρωτογενούς πλεονάσματος 13.5 δισ. ευρώ για την ίδια περίοδο το 2024.

Εξαιρουμένης της απόκλισης των δαπανών του τακτικού προϋπολογισμού ύψους 321 εκατ. ευρώ, που σχετίζεται κυρίως με ετεροχρονισμό πληρωμών, το πρωτογενές αποτέλεσμα εκτιμάται πλησίον των στόχων του προϋπολογισμού.

Επισημαίνεται ότι το πρωτογενές αποτέλεσμα σε δημοσιονομικούς όρους διαφέρει από το αποτέλεσμα σε ταμειακούς όρους. Επιπρόσθετα, τα ανωτέρω αφορούν στο πρωτογενές αποτέλεσμα της Κεντρικής Διοίκησης και όχι στο σύνολο της Γενικής Κυβέρνησης, που περιλαμβάνει και τα δημοσιονομικά αποτελέσματα των Νομικών Προσώπων και των υποτομέων των ΟΤΑ και ΟΚΑ.

Τα καθαρά έσοδα
Το ύψος των καθαρών εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού ανήλθε σε 60.9 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 67 εκατ. ευρώ ή 0,1% έναντι του στόχου που έχει περιληφθεί για το αντίστοιχο διάστημα στην εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού 2026.

Πιο συγκεκριμένα, στα έσοδα των μειζόνων κατηγοριών του κρατικού προϋπολογισμού, τα έσοδα της κατηγορίας «φόροι» ανήλθαν σε 59.2 δισ. ευρώ, αυξημένα κατά 63 εκατ. ευρώ.

Ειδικότερα για τους κυριότερους φόρους:

Μόνο τα έσοδα από ΦΠΑ άγγιξαν σχεδόν τα 23,3 δισ. ευρώ (αυξημένα έναντι του στόχου κατά 31 εκατ. ευρώ), ποσό που αντιστοιχεί στο 39,35% του συνόλου των φορολογικών εισπράξεων.

Τα έσοδα των ΕΦΚ ανήλθαν σε 6.181 εκατ. ευρώ και είναι μειωμένα έναντι του στόχου κατά 9 εκατ. ευρώ.
Τα έσοδα των φόρων ακίνητης περιουσίας ανήλθαν σε 2.227 εκατ. ευρώ και είναι αυξημένα έναντι του στόχου κατά 10 εκατ. ευρώ.
Τα έσοδα των φόρων εισοδήματος ανήλθαν σε 21.994 εκατ. ευρώ, χωρίς ιδιαίτερη απόκλιση από τον στόχο, εκ των οποίων: ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων είναι αυξημένος κατά 13 εκατ. ευρώ, ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων αυξημένος κατά 3 εκατ. ευρώ και οι λοιποί φόροι εισοδήματος μειωμένοι κατά 16 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου.
Τα υπόλοιπα μεγέθη
Στα υπόλοιπα μεγέθη, οι κοινωνικές εισφορές διατηρήθηκαν στα επίπεδα του στόχου, στα 51 εκατ. ευρώ, ενώ οι μεταβιβάσεις υποχώρησαν σε 4,759 δισ. ευρώ, κατά 67 εκατ. ευρώ χαμηλότερα του στόχου. Αύξηση σημειώθηκε στις πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών, που ανήλθαν σε 1,950 δισ. ευρώ, καθώς και στα λοιπά τρέχοντα έσοδα, τα οποία έφθασαν τα 2,251 δισ. ευρώ.

Οι επιστροφές εσόδων έκλεισαν στα 7,318 δισ. ευρώ, όπως είχε προβλεφθεί, ενώ τα συνολικά έσοδα του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων διαμορφώθηκαν στα 2,930 δισ. ευρώ, σύμφωνα με τους στόχους της εισηγητικής έκθεσης του προϋπολογισμού 2026.

Οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού για την περίοδο του Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2025 ανήλθαν στα 57.8 δισ. ευρώ και παρουσιάζονται μειωμένες κατά 321 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου (58.2 δισ. ευρώ), που έχει περιληφθεί στην εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού 2026.

Μόνο τα έσοδα από ΦΠΑ άγγιξαν σχεδόν τα 23,3 δισ. ευρώ

Η μεγάλη συζήτηση για τη μείωση του ΦΠΑ
Η μη μείωση των συντελεστών ΦΠΑ στην Ελλάδα, παρά τις κατά καιρούς συζητήσεις και πιέσεις προς την κυβέρνηση, αποδίδεται σε ένα σύνολο παραγόντων, με κυριότερο τη «δημοσιονομική αναγκαιότητα» αλλά και τις «αμφίβολες επιπτώσεις στην αγορά».

Όμως, ενώ το κράτος αντιμετωπίζει τον ΦΠΑ ως αναγκαίο έσοδο, υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της μείωσής του, ειδικά σε συγκεκριμένους τομείς, ως εργαλείο οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής.

Η αναγκαιότητα μείωσης εστιάζεται κυρίως σε τρεις άξονες: Την κοινωνική δικαιοσύνη, την ανάπτυξη της αγοράς και τη φορολογική συμμόρφωση.

Επειδή ο ΦΠΑ επιβάλλεται στην κατανάλωση, επιβαρύνει δυσανάλογα τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα. Τα νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα καταναλώνουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους, πληρώνοντας ΦΠΑ για βασικά αγαθά.

Η μείωση του ΦΠΑ στα βασικά είδη διατροφής θα είχε άμεσο κοινωνικό αποτύπωμα και θα λειτουργούσε ως ελάφρυνση σε περιόδους ακρίβειας.

Οι χαμηλότερες τιμές, λόγω μείωσης του ΦΠΑ, μπορούν να τονώσουν τη συνολική ζήτηση στην αγορά (αύξηση όγκου πωλήσεων), αντισταθμίζοντας εν μέρει την απώλεια εσόδων λόγω του χαμηλότερου συντελεστή.

Στο «PARADISE ή μια ιστοριούλα χωρίς καμία τραγικότητα» η παράδοση δεν παρουσιάζεται ως ρομαντικό φόντο, αλλά ως πεδίο μάχης. Η θεατρική ομάδα Deluders (Δήμητρα Ταρούση, Χαρίλαος Φραγκούλης, Μαίρη Χρυσανθακοπούλου) παίρνει αφορμή από τα βιβλία του Παντελή Μπουκάλα «Το αίμα της Αγάπης» και «Μηλιά μου αμίλητη» και στήνει μια παράσταση για όλα εκείνα τα γυναικεία σώματα που πλήρωσαν την «αγάπη» με αίμα. Δημοτικά τραγούδια, μύθοι, παιδικά rimes, οικογενειακές αφηγήσεις και το εμβληματικό έργο «Flag» της Γεωργίας Λαλέ μπλέκονται σε μια σκηνική διαδρομή που ρωτά ευθέως: πόσο παρελθόν κουβαλάει το παρόν μας;

Η ιστορία των γυναικών, οι γυναικοκτονίες, η πατριαρχία και το συλλογικό τραύμα γίνονται θέατρο, μνήμη και αίτημα ελευθερίας.

Η παράσταση «PARADISE ή μια ιστοριούλα χωρίς καμία τραγικότητα» παρουσιάζεται στο θέατρο Ρεκτιφιέ – Κέντρο Έρευνας Μεικτών Παραστατικών Τεχνών (Λεωφ. Κωνσταντινουπόλεως 119, Αθήνα 104 47) μέχρι τις 16 Δεκεμβρίου, για έναν νέο κύκλο οκτώ παραστάσεων κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.15, πριν συνεχίσει το ταξίδι της σε ακόμα περισσότερες πόλεις της Ελλάδας (η παράσταση έχει ήδη ταξιδέψει εκτός Αθηνών και σε κάθε σταθμό- Πάτρα, Αγρίνιο, Χαλκίδα, Κυπαρισσία, Καλαμάτα- συναντήθηκε με θεατές που την αγκάλιασαν).

Η Δήμητρα Ταρούση αναφέρει τι ήταν αυτό που τη γοήτευσε στα βιβλία του Παντελή Μπουκάλα για το Paradise: “Γνώρισα τον Παντελή Μπουκάλα μέσα από το ποίημα «Πτόρθος» από τη συλλογή ποιημάτων «Ρήματα» που έχει βραβευτεί και με το κρατικό βραβείο ποίησης και είναι πραγματικά ένα μικρό βιβλίο που χωράει μέσα του έναν κόσμο – καταφύγιο, για να κουρνιάσεις, να ξαποστάσεις και να ονειρευτείς έναν τόπο μόνο με τις λέξεις του Παντελή.

Εκείνες τις λέξεις που πλάθει και είναι εκείνες που χωρούν ένα σύμπαν που σε χτυπά κατευθείαν στην καρδιά. Έπειτα πήρα στα χέρια μου το βιβλίο του το «Αίμα της Αγάπης, ο πόθος και ο φόνος στην δημοτική ποίηση» που είναι ένα κομμάτι από τη συλλογή «Πιάνω γραφή να γράψω..», αυτό είναι ένα δοκίμιο κεντημένο από τον ίδιο με τόση λεπτομέρεια και ακρίβεια στον λόγο και τις πηγές τις οποίες χρησιμοποίησε που χρειάζεται σίγουρα χρόνια για να το μελετήσεις γιατί εμπεριέχει όλο τον πλούτο της δημοτικής ποίησης δοσμένο με έναν τέτοιο τρόπο που μας αφορά στο σήμερα αν και οι ιστορίες έρχονται από έναν κόσμο άγνωστο σε εμάς.

Με αυτό το βιβλίο στα χέρια ξεκίνησε το ταξίδι του «Paradise ή μια ιστοριούλα χωρίς καμία τραγικότητα» και η έρευνά μας πάνω στην ερώτηση, πόσο παρελθόν κουβαλάει τελικά το παρόν που ζούμε; Πόσο αίμα έχει χυθεί ανά τους αιώνες και συνεχίζει να χύνεται στο όνομα της αγάπης; Και ίσως τελικά ο κόσμος που κουβαλούν τα δημοτικά τραγούδια δεν είναι και τόσο άγνωστος σε εμάς όσο νομίζουμε. Στην πορεία δημιουργίας του κειμένου πήραμε στα χέρια μας και το βιβλίο «Μηλιά μου, αμίλητη», ένας λόγος σε έξι φωνές, ένας σπαραγμός που χώρεσε μέσα σε λίγες σελίδες.

Σε αυτό το βιβλίο, ο Παντελής γράφει την ίδια ιστορία όπως την αφηγούνται 6 διαφορετικά πρόσωπα, που κάθε ένα από αυτά τα «τσακίζει» με διαφορετικό τρόπο το βάρος της αγίας ελληνικής οικογένειας. Και μέσα εκεί, μέσα στις λέξεις που τόσο αριστοτεχνικά βάζει σε σειρά, εκεί συμπυκνώνεται ένα συλλογικό τραύμα που σέρνεται από γενιά σε γενιά. Όπως γράφει ο Παντελής στην εισαγωγή του βιβλίου αυτού για το πώς ξεκίνησε να γράφει το έργο, έπειτα από πρόσκληση της μουσικού Δήμητρας Τρυπάνη, «Πολιορκήσαμε από κοινού τον σκληρό τραγικό πυρήνα, όχι για να τον σπάσουμε αλλά για να μην μας σπάσει ο ίδιος με το βάρος του, μη μας τσακίσει».

Κάπως έτσι ξεκινήσαμε να χτίζουμε και την παράσταση, για να μη μας τσακίσει το βάρος, για να βρούμε τη δύναμη να μιλήσουμε για πληγές με βαθιές ρίζες, για να αγκαλιάσουμε τα τραύματά μας και να αγκαλιαστούμε με όσες κι όσους μοιραζόμαστε τις ιστορίες μας, τις ιστορίες τους”.

Πώς δουλέψατε δραματουργικά το υλικό από «Το αίμα της Αγάπης» και τη «Μηλιά μου αμίλητη»;

Η Δήμητρα Ταρούση αναφέρει πως «Το αίμα της Αγάπης» ήταν η βάση πάνω στην οποία ξεκινήσαμε να γράφουμε και να ερευνούμε. Το αίμα που ρέει άφθονο και ακατάσχετο ήταν το βασικό στοιχείο πάνω στο οποίο χτίστηκαν όλες οι ιστορίες στην παράσταση, η οποία είναι μια συνειρμική καταγραφή του αίματος που έχει χυθεί και χύνεται ανά τους αιώνες μέσα από λαϊκά τραγούδια, μύθους και μνήμες των παιδικών μας χρόνων, ιστορίες που «περπατούν ανάποδα στον χρόνο» από το παρόν προς το παρελθόν.

Έχοντας αυτό το βιβλίο σαν οδηγό, γράψαμε κι εμείς δικές μας ιστορίες ή ζητήσαμε από έναν στενό κύκλο φίλων να μας γράψουν την πρώτη φορά που θυμούνται να είδαν πολύ αίμα στη ζωή τους, καθώς και μια ιστορία ενηλικίωσης, καθώς στην παράσταση υπάρχει έντονα και το παιδικό στοιχείο, το πώς μάθαμε τα πράγματα «λάθος» από την αλφαβήτα, γιατί ταυτίσαμε την αγάπη με τον πόνο και τον θάνατο και τη θυσιάσαμε στο όνομα της τιμής. Χτίζοντας λοιπόν τις ιστορίες, πάντα ανατρέχαμε στο βιβλίο «Το αίμα της Αγάπης» και βρίσκαμε κομμάτια που ένωναν το παζλ μας.

Φτάνοντας στο κομμάτι της οικογένειας που υπάρχει στις ιστορίες μας, εκεί που στενεύει ο κλοιός, πριν φτάσουμε στην αρχή του κόσμου, εκεί ήρθε η «Μηλιά μου αμίλητη» ένα βιβλίο που έχοντας ως βάση ένα ροδίτικο παραδοσιακό τραγούδι για μια νέα που αγάπησε άλλον από εκείνον που της όρισαν, μιλά για την παθογένεια της ελληνικής οικογένειας από τότε μέχρι τώρα, μια οικογένεια έτοιμη να σε φάει εάν παρεκκλίνεις από τους κανόνες. Όταν τραύματα μιας γενιάς έρχονται ορμητικά και στην επόμενη και το αίμα που χύνεται δίνει τη σκυτάλη του στο επόμενο αίμα…αυτό το «από πάππου προς πάππου» που μας στοιχειώνει ακόμα και σήμερα”.

Γυναίκες «που πόθησαν την ελευθερία και δεν πρόλαβαν»

Ποιο είναι για εσάς το πιο σκληρό κομμάτι αυτής της φράσης;

Η Μαίρη Χρυσανθακοπούλου, έτερο μέλος των Deluders αναφέρει: “Girls just wanna have fun λέει το τραγούδι που έχει τόσο εμπνεύσει την παράστασή μας. Πράγματι, αν σκεφτούμε όλες τις ιστορίες που τη συνθέτουν, αφορούν γυναίκες που έγιναν θύματα όταν πόθησαν τη χαρά και την ελευθερία τους. Όταν τόλμησαν να χορέψουν ελεύθερα, να βγουν σε κλαμπ ντυμένες όπως τους αρέσει, να βάλουν παντελόνια και να παίξουν χαρτιά, να αντιμιλήσουν μπροστά στην αντρική εξουσία, να είναι αυτές «οι ομορφότερες» στο πανηγύρι, να διεκδικήσουν την ισότητα στο σεξ, ακόμα και να αυτοκτονήσουν επειδή δεν άντεχαν άλλο ρε αδερφέ, τότε διέπραξαν ύβρι και τιμωρήθηκαν. Για να μην προλάβουν. Νιώθω λοιπόν πως η φράση της ερώτησης πρέπει να παραμείνει ενιαία και αδιάσπαστη ως προς τη σκληρότητα και τη σημασία, γιατί οι γυναίκες στις οποίες αναφέρεται, «δεν πρόλαβαν» ακριβώς επειδή πόθησαν την ελευθερία.

Κατά τα άλλα, είναι πολύ σκληρό το να ποθείς κάτι και να μην προλάβεις να το ζήσεις, όπως και το να μην προλάβεις καν να το ποθήσεις. Κατά την έρευνα για την παράσταση, διαβάσαμε ιστορίες γυναικών στην ηλικία των μαμάδων και των γιαγιάδων μας. Ιδιαίτερα στις μαρτυρίες γυναικών που έζησαν σε χωριά, η φυλακή τους χτιζόταν πριν καν γίνουν γυναίκες.

Ο γάμος αποφασιζόταν συνήθως από τους πατριάρχες των δυο οικογενειών, χωρίς να ερωτηθεί το κορίτσι, καμιά φορά ούτε και το αγόρι. Το μέλλον της γυναίκας ήταν προδιαγεγραμμένο: ζωή χωρίς σεβασμό, χωρίς χάδι, πολλές φορές με ξύλο και βία, σκληρή δουλειά για το νοικοκυριό και την ανατροφή των παιδιών, σκληρή δουλειά και έξω από το σπίτι, δεν τολμούσες όχι απλά να αντιμιλήσεις στον σύζυγο αλλά ούτε να κοιτάξεις στα μάτια τα πεθερικά. Υπήρχε μόνο η ζωή που είχες. Η ζωή που θα ήθελες να έχεις δεν υπήρχε καν σαν έννοια. Οι γυναίκες αυτές έζησαν σε μια εποχή που δεν πρόλαβαν καν να τολμήσουν να ονειρευτούν τη ζωή τους αλλιώς.

Κι αν σήμερα τα πράγματα έχουν αρχίζει να αλλάζουν, κι αν λέξεις όπως πατριαρχία και γυναικοκτονίες υπάρχουν πια στο δημόσιο λεξιλόγιο, έχουμε ακόμα πολύ δρόμο. Η πατριαρχία δε σκοτώνει μόνο κυριολεκτικά, με πάταγο και αιματηρά. Πολλές φορές σκοτώνει υπόκωφα, κάθε μέρα κι από λίγο. Κάθε φορά που μια εργαζόμενη δεν προσλαμβάνεται σε μια δουλειά επειδή μπορεί να μείνει έγκυος ή κάθε φορά που μαθαίνει ότι οι άντρες συνάδελφοί της αμείβονται περισσότερο.

Κάθε βράδυ που μια μητέρα πέφτει εξαντλημένη στο κρεβάτι, νιώθωντας ανεπαρκής που πάλι δεν τα πρόλαβε όλα. Κάθε μέρα που μια γυναίκα παραμένει σε έναν δυστυχισμένο ή και βίαιο γάμο επειδή έχει παιδιά και τι θα πει ο κόσμος ή επειδή δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητη. Είναι δύσκολο ακόμα και σήμερα το να αναγνωρίσει μια γυναίκα τα σημάδια, να παραδεχτεί ότι η ζωή της δεν είναι όπως τη θέλει και να ονειρευτεί την ελευθερία της. Αυτό κουβαλά έναν μεγάλο πόνο, αλλά και μια τεράστια χαρά. Και τότε, όταν πλησιάζει στην πηγή αλλά δεν προλαβαίνει να πιει νερό γιατί τη σκοτώνουν, αυτό δε μπορεί παρά να είναι διπλά οδυνηρό”.

Η συμβολή της Γεωργίας Λαλέ

Πότε ήρθε στη διαδικασία το έργο «Flag» της Γεωργίας Λαλέ που παραπέμπει και σε γυναικοκτονίες, σε συλλογικό τραύμα;

Η Δήμητρα Ταρούση απαντά: “Στην παράσταση πηγαίνοντας προς τα πίσω στον χρόνο πέφτουμε πάνω στο αλφαβητάριο, το «να Λόλα, ένα μήλο», που ξαναδιαβάζοντάς το τώρα, αναγνωρίζουμε πως η πατριαρχία τελικά ξεκινά από την αλφαβήτα. Το αγόρι θα είναι πάντα ο λύκος στο παιχνίδι, τα κορίτσια τα προβατάκια, το κορίτσι θα βοηθάει τη μαμά και τη γιαγιά στις δουλειές, όλα τα παιδιά μαζί θα δοξάζουν την πατρίδα και τη σημαία και θα πηγαίνουν στην εκκλησία.

Οι τρεις πρώτες σελίδες του αναγνωστικού είναι Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια, ένα τρίπτυχο ανίκητο στον χρόνο. Στο κομμάτι της πατρίδας και της σχολικής εορτής, θυμηθήκαμε τον Μενούση, ένα τραγούδι που χορεύαμε και τραγουδάγαμε στις σχολικές εορτές, χωρίς να συνειδητοποιούμε την τραγική ιστορία για την οποία μιλάει και χωρίς να μας εξηγήσει και κανείς.

Σε αυτή λοιπόν τη σχολική εορτή, προβάλλεται το έργο της Γεωργίας Λαλέ, ένα σύμβολο για τις γυναικοκτονίες, η δική μας σημαία για όλες εκείνες που λείπουν, σε ένα έθνος το οποίο επιμένει να μην αναγνωρίζει τον όρο «γυναικοκτονία» και οπλίζει τα χέρια των θυτών καθημερινά και μας κάνει να ζούμε συνεχώς με τον φόβο ότι μπορεί να είμαστε εμείς οι επόμενες.

Αυτό το έργο της Γεωργίας είναι φτιαγμένο από σεντόνια γυναικών, σεντόνια στα οποία έχουν ξαπλώσει αυτές οι γυναίκες απελπισμένες και φοβισμένες, όπως αναφέρει και η ίδια η δημιουργός. Στα ίδια σεντόνια που ονειρεύτηκαν, που πόθησαν, που έκαναν έρωτα, σε αυτά τα ίδια σεντόνια κακοποιήθηκαν και δολοφονήθηκαν, αρνούμενες να ζήσουν τη ζωή που τους επιβλήθηκε, από ένα ολόκληρο σύστημα.

Είναι συγκλονιστικό αυτό το έργο γιατί δηλώνει πως για τις γυναίκες σε αυτή τη χώρα, δεν υπάρχει καταφύγιο ούτε στο ίδιο τους το σπίτι, ούτε στο ίδιο τους το κρεβάτι. Θα έλεγα πως αυτό το έργο μετατρέπεται σε «σύμβολο μνήμης», ώστε να μην ξεχάσουμε ποτέ αυτές τις γυναίκες, τα πρόσωπά τους, τις ιστορίες τους, τους λόγους για τους οποίους δολοφονήθηκαν, να μιλάμε για αυτές μέχρι να σταματήσουμε να μετράμε αυτές που χάνονται. Μέχρι να μπορεί η κάθε μια από εμάς να ζει τη ζωή που ονειρεύτηκε, απαλλαγμένη από τα βάρη της κοινωνίας και τα δαγκωμένα μήλα.

Το «Ένα-δύο-τρία, πήγα στην κυρία…» είναι μια παιδική ρίμα που εδώ αποκτά άλλη βαρύτητα. Πότε καταλάβατε ότι αυτό το παιδικό τραγούδι «σηκώνει» τόση βία και ειρωνεία;

Ο Χαρίλαος Φραγκούλης της ομάδας Deluders αναφέρει: “Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο σε αυτή τη μετατόπιση που αναφέρεις, είναι η ένταση που δημιουργείται ανάμεσα στην αθωότητα και τη σκληρότητα. Πώς δηλαδή μέσα σε ένα παραστατικό δευτερόλεπτο προσπαθείς να πεις «παιδιά, αυτό συμβαίνει». Η αντίθεση λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός. Δείχνει πόσο γρήγορα μπορούμε να χάσουμε την αθωότητα, αν δε μιλήσουμε στα παιδιά για τα πλαίσια. Μετατοπίζοντας κι εγώ ελαφρώς την απάντηση, να σου πω ότι στα σχολεία υπάρχει τεράστια βία.

Τα παιδιά έχουν τόση βία φορτωμένη επάνω τους που αναρωτιέμαι πολλές φορές, με ποιόν τρόπο αυτό διορθώνεται πλέον. Μα είναι πολύ λογικό να συμβαίνει. Δε φταίνε τα παιδιά. Εμείς τα ταΐζουμε βία, με δηλώσεις μας, με τις πράξεις μας. Είναι όντως μια ρίμα σε ένα παιδικό τραγουδάκι, που ούτε εμείς φανταζόμασταν τι μπορεί να κουβαλάει”.

Ως ομάδα Deluders συνυπογράφετε σύλληψη, σκηνοθεσία, δραματουργία. Πώς μοιράζεται στην πράξη αυτή η «συλλογική» δημιουργία;

Ο Χαρίλαος Φραγκούλης απαντά: “Με πολύ κόπο. Εμείς είμαστε οι τρεις που φαίνονται, αλλά πίσω μας υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν βοηθήσει ουσιαστικά. Κι αυτό είναι το παράδοξο. Ξοδεύεις όλα σου τα Σαββατοκύριακα ή μετά από μια δύσκολη εργάσιμη μέρα τρέχεις, τηλεφωνείς, γράφεις email, μετά σβήνεις – ξαναγράφεις άλλα. Υπάρχει μια ιδιαίτερη τριβή μεταξύ μας· είμαστε σε επικοινωνία κάθε μέρα, σχεδόν κάθε ώρα. Αλλά δε γίνεται διαφορετικά.

Ο όγκος της δουλειάς– και της δημιουργίας– δε μπορεί να σηκωθεί από έναν άνθρωπο. Κάπως έτσι, από τις μικρές μας αντοχές και τις μεγάλες μας συγκρούσεις, φτιάχνουμε έναν παλμό που μόνο επί ίσοις όροις μπορεί να είναι βιώσιμος”.

Πώς «κουμπώνει» στη δραματουργία σας το υλικό από το βιβλίο «Άγρυπνη να Επιθυμώ» με κείμενα των Pat Parker, Audre Lorde, Cheryl Clarke;

Η Δήμητρα Ταρούση σημειώνει: “Το υλικό από αυτό το τρομερό βιβλίο έρχεται να κουμπώσει στο σημείο εκείνο της παράστασης που γεννιέται η ανάγκη να ξαναγραφτεί σωστά η ιστορία, οι ιστορίες εκείνες των γυναικών που δε μάθαμε ποτέ ή έμειναν στην ιστορία σαν τις μάγισσες που κάηκαν. Που τόλμησαν να μιλήσουν για ελευθερία, να διεκδικήσουν τη ζωή που ήθελαν να ζήσουν, να απαρνηθούν τον «παράδεισο» που τους επέβαλαν και πολεμήθηκαν μέχρι τέλους γι’ αυτό.

Στην παράσταση χρησιμοποιούμε ένα ποίημα της Audre Lorde με τίτλο «Γέννημα, δικό μου» που μιλά για αυτή τη γυναίκα που προϋπήρχε του προπατορικού, που αρνείται τη ρίζα που της δόθηκε και τσακίζει τα «κούφια οστά που την έγνεσαν». Με αφορμή αυτό το ποίημα, εντάσσεται στην παράσταση και η ιστορία της Λίλιθ, της πρώτης γυναίκας που το έσκασε από τον «παράδεισο» που της προσφέρθηκε και για την οποία δε μάθαμε ποτέ σε κανένα βιβλίο.

Το βιβλίο «Άγρυπνη να Επιθυμώ» είναι μια συλλογή κειμένων και ποιημάτων από τρεις μαύρες φεμινίστριες και ακτιβίστριες ποιήτριες που τόλμησαν να μιλήσουν για όσα δε λέγονταν σε μια Αμερική της δεκαετίας του 60 -70 και να υπερασπιστούν σθεναρά με ορμή και γενναιότητα το φύλο και τη φυλή τους και να μιλήσουν για ένα θέμα ταμπού μέχρι και σήμερα, κι αυτό είναι η σεξουαλική απελευθέρωση των γυναικών. Μίλησαν για τη σεξουαλική επιθυμία, την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος, κι έκαναν ορατή τη λεσβιακή σεξουαλικότητα. Με τα κείμενα και τη δράση τους νίκησαν στην πράξη τον φόβο και χάραξαν τον δρόμο της ελευθερίας, κόντρα στα σκοτάδια της καταπίεσης”.

Πώς έχει αλλάξει η παράσταση από την πρώτη της χρονιά μέχρι τώρα που επιστρέφει για τρίτο χρόνο;

Ο Χαρίλαος Φραγκούλης σημειώνει πως: “Δεν είναι τόσο «αθώα» πλέον. Όταν φτιάχνεται ένα υλικό παράστασης, συνήθως λόγω χρόνου αυτό ωριμάζει πάνω στη σκηνή. Ωραίες όλες οι ιδέες, παλιές και νέες, αλλά σε πραγματικό χρόνο καταλαβαίνεις τι λειτουργεί και τι όχι. Είναι, ακριβώς, σαν τη ζωή.

Όταν έχεις πολυσυζητήσει ένα θέμα, την επόμενη φορά είσαι λίγο πιο έτοιμος. Αυτό σου δίνει μια μεγαλύτερη αιχμηρότητα και σιγουριά αλλά έτσι κινδυνεύεις πάνω στη σκηνή να παίζεις ένα αποτέλεσμα. «Να το ‘χεις έτοιμο» δηλαδή. Το θέμα της παράστασης ωστόσο, είναι τέτοιο που παραμένει ανοιχτό και επίκαιρο και, το σημαντικότερο, εμπνευσμένο από ιστορίες που ειπώθηκαν και συνέβησαν. Αυτό βοηθάει, γιατί πιάνεις τα βιώματά σου, τις αναφορές σου και λες μια ιστορία που όλοι την ξέρουμε, γιατί όλοι έχουμε τραυματιστεί. Ο καθένας στον βαθμό του. Κι έτσι ξαφνικά μπορεί να καταλάβει κανείς και το δεύτερο σκέλος του τίτλου της παράστασης.

Πιστεύετε ότι το θέατρο μπορεί να επηρεάσει τον δημόσιο λόγο γύρω από τη βία κατά των γυναικών ή λειτουργεί κυρίως ως χώρος πένθους και συνεύρεσης;

Η Μαίρη Χρυσανθακοπούλου απαντά: “Πιστεύω πως το θέατρο έχει και τις δυο λειτουργίες. Από τη μία, φυσικά καταλαβαίνω πως μια παράσταση για τις γυναικοκτονίες και την έμφυλη βία στο πλαίσιο της παράδοσης, πιθανότατα θα την επιλέξουν άτομα που καταρχάς αναγνωρίζουν και αποδέχονται το έμφυλο ζήτημα και την ύπαρξη της πατριαρχίας.

Στην περίπτωση αυτή, ο χώρος πένθους και συνεύρεσης που ελπίζουμε πως θα δημιουργηθεί, μπορεί έμμεσα να λειτουργήσει πολύ ενδυναμωτικά για τους ανθρώπους που είχαν αυτή την εμπειρία και να επηρεάσει και τη δημόσια παρουσία τους. Είναι σημαντικό να νιώθουμε ότι δεν είμαστε μόνες και μόνοι, ότι αυτά που μας απασχολούν είναι κοινά.

Είναι ακόμα σημαντικό να αναγνωρίζουμε το διαγενεακό τραύμα και να το πενθούμε, για να μπορέσουμε μετά να σταθούμε λυτρωμένοι απέναντί του ως κοινωνικά όντα. Κατά τα άλλα, θεωρώ ότι όσο υπάρχουν ακόμα δημόσιες ρητορικές και συμπεριφορές που οδηγούν σε ξέπλυμα του θύτη, ενοχοποίηση του θύματος και δευτερογενή θυματοποίηση, τόσο το θέατρο, όπως και κάθε μορφή τέχνης, μπορεί να λειτουργήσει ως μορφή αντίστασης, ενοχλώντας τους «νοικοκυραίους», υπέρμαχους του τρίπτυχου «Πατρίς- Θρησκεία- Οικογένεια», όπως συνέβη και με το έργο Flag της Γεωργίας Λαλέ που λογοκρίθηκε από το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών”.

Συντελεστές

Θεατρική ομάδα: Deluders (Δήμητρα Ταρούση, Χαρίλαος Φραγκούλης, Μαίρη Χρυσανθακοπούλου)
Σύλληψη – σκηνοθεσία – δραματουργία: Deluders
Σκηνογραφία – ενδυματολογία: Ανδρέας Κάτσενος
Κίνηση: Μάρω Πέτλη
Σχεδιασμός αφίσας: Άννα Στριμενοπούλου
Φωτογραφίες – Video: Έλλη Ιατρού
Επεξεργασία βίντεο: Νικόλας Ρουμελώτης
Ερμηνεύουν: Δήμητρα Ταρούση, Χαρίλαος Φραγκούλης, Μαίρη
Χρυσανθακοπούλου
Καλλιτεχνική Συνεργάτης: Μαριμίλλη Ασημακοπούλου
Οργάνωση Παραγωγής: Deluders

Μία σοκαριστική καταγγελία έρχεται στο φως, καθώς 20χρονος κατηγορείται ότι ασελγούσε σε βάρος των ανήλικων ανιψιών του στην Αθήνα.

Συγκεκριμένα, ο 20χρονος ρουμανικής υπηκοότητας κατηγορείται πως ασελγούσε σε βάρος των δύο ανιψιών του, ηλικίας τεσσάρων και δύο ετών, μαζί με τον 41χρονο σύντροφό του, αλβανικής υπηκοότητας.

Σύμφωνα με πληροφορίες, η μητέρα των παιδιών κατήγγειλε τον αδερφό της όταν, όπως είπε η ίδια, αντιλήφθηκε τον 4χρονο γιο της να κάνει κάποιες χειρονομίες και, όταν τον ρώτησε σχετικά, της είπε ότι «έτσι κάναμε με τον θείο». Η ίδια σημείωσε πως άφηνε τα παιδιά στον αδελφό της να τα φυλάει.

Ο 20χρονος έχει ήδη προφυλακιστεί, ενώ ο 41χρονος απολογείται σήμερα.