Ήταν τον περασμένο Απρίλιο όταν η Σου Γκρίγκσον, νευροεπιστήμονας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, έλαβε email από έναν άνδρα που υποστήριζε ότι ξεπέρασε τον εθισμό του στα οπιοειδή και τα αλκοόλ όταν άρχισε να παίρνει αγωνιστές GLP-1, τη νέα γενιά φαρμάκων κατά της παχυσαρκίας.
«Είπε ότι είχε απαλλαχθεί από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ για πρώτη φορά στη ζωή του» λέει η Γκρίγκσον στο περιοδικό Nature.
Ανέκδοτες αναφορές αυτού του είδους εξαπλώνονται τα τελευταία χρόνια στο Διαδίκτυο: άνθρωποι που σταμάτησαν το κάπνισμα, το αλκοόλ ή άλλες ουσίες όταν άρχισαν θεραπεία με σεμαγλουτίδη ή τιρζεπατίδη, τα δύο πιο γνωστά φάρμακα της κατηγορίας.
Και τα πρώτα κλινικά αποτελέσματα δείχνουν να επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς. Τυχαιοποιημένη κλινική μελέτη που δημοσιεύτηκε φέτος στο JAMA Psychiatry έδειξε ότι εβδομαδιαίες ενέσεις αγωνιστών GLP-1 περιορίζουν τη χρήση αλκοόλ.
Σε άλλη φετινή μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Diabetes, Obesity and Metabolism, η σεμαγλουτίδη και η λιραγλουτίδη, ένα άλλο φάρμακο της ίδιας κατηγορίας, περιορίζει την κατανάλωση αλκοόλ κατά τα δύο τρίτα μεταξύ εθελοντών με πρόβλημα κατάχρησης.
Ενδεικτικό της αισιοδοξίας είναι το γεγονός ότι περισσότερες από 12 τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη για τη δοκιμή αγωνιστών GLP-1 στον εθισμό, με τα πρώτα αποτελέσματα να αναμένονται τους επόμενους μήνες.
Κέντρο επιβράβευσης
Tα φάρμακα GLP-1 Γλυκαγονόμορφου Πεπτιδίου 1) μιμούνται τη δράση της ομώνυμης ορμόνης που εκκρίνεται από το έντερο μετά την κατανάλωση τροφής και βοηθά στην ρύθμιση του σακχάρου.
Δρουν όμως και στο κέντρο επιβράβευσης του εγκεφάλου που ελέγχουν την επιθυμία για φαγητό, την ανταμοιβή και την κινητοποίηση.
Ο ίδιος μηχανισμός θα μπορούσε να περιορίζει την επιθυμία και για ουσίες, αν και αυτό παραμένει μια υπόθεση που μένει να αποδειχθεί.
«Στο κάτω-κάτω, το νευροβιολογικό σύστημα που ενεργοποιείται από ουσίες επιβράβευσης –φαγητό, σεξ, ναρκωτικά και ροκ εν ρολ- είναι πάντα το ίδιο σύστημα» λέει ο Ρότζερ ΜακΙντάιρ, ψυχοφαρμακολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο στον Καναδά.
Τα φάρμακα GLP-1 χορηγούνται συνήθως με εβδομαδιαίες ενέσεις, ωστόσο ορισμένα κυκλοφορούν και σε χάπι
Τα πρώτα δεδομένα ήρθαν την περασμένη δεκαετία από έρευνες σε ποντίκια και αρουραίους, οι οποίες έδειξαν ότι οι θεραπείες GLP-1 μειώνουν την επιθυμία για αλκοόλ, νικοτίνη, αμφεταμίνη ή κοκαΐνη.
Το 2015, μελέτη έδειξε ότι τα άτομα με διαταραχή χρήσης αλκοόλ παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα υποδοχέων GLP-1 στο σύστημα επιβράβευσης του εγκεφάλου. Το εύρημα υποδεικνύει ότι ο εγκέφαλος αυξάνει τους υποδοχείς ως αντιστάθμισμα στη μείωση που προκαλεί το αλκοόλ στην παραγωγή της ορμόνης GLP-1.
Τα ευρήματα αυτά, σε συνδυασμό με τις ανεκδοτολογικές αναφορές ασθενών που αδυνάτισαν με GLP-1, βοήθησαν να έρθει το θέμα στην επικαιρότητα. Η αρχή έγινε το 2023, όταν το αμερικανικό περιοδικό The Atlantic δημοσίευσε τις μαρτυρίες ανθρώπων που μείωσαν το κάπνισμα ή το αλκοόλ όταν ξεκίνησαν θεραπεία.
Οι πρώτες κλινικές δοκιμές είχαν δώσει απογοητευτικά αποτελέσμαα, εξέταζαν όμως την πρώτη γενιά αγωνιστών GLP-1, η οποία θεωρείται πολύ λιγότερο δραστική από τη σεμαγλουτίδη ή την τιρζεπατίδη. Οι θεραπείες δεύτερης γενιάς συνδέονται πιο στενά στον υποδοχέα GLP-1, παραμένουν ενεργές για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και προσφέρουν μεγαλύτερη απώλεια βάρους.
Διπλή δράση;
Τα φάρμακα αυτά υποβάλλονται τώρα σε νέες κλινικές δοκιμές για την κατάχρηση αλκοόλ. Οι εθελοντές εξετάζονται και με την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας προκειμένου να μελετηθεί αν η θεραπεία μετριάζει την αντίδραση του εγκεφάλου σε φωτογραφίες ποτών.
Προκαταρκτικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι τα φάρμακα GLP-1 δρουν στα κέντρα επιβράβευσης και μειώνουν την έκκριση ντοπαμίνης, του κύριου νευδοδιαβιβαστή της επιβράβευσης.
Επιπλέον, τα φάρμακα GLP-1 φαίνεται ότι δρουν στην αμυγδαλή του εγκεφάλου, μια περιοχή που ελέγχει τις συναισθηματικές αντιδράσεις, και περιορίζει το άγχος που συνοδεύει το σύνδρομο στέρησης.
Με άλλα λόγια, οι θεραπείες αυτές δεν αποκλείεται να έχουν διπλή δράση: από τη μία μειώνουν την επιθυμία για ουσίες, από την άλλη περιορίζουν τη δυσφορία της αποχής.
Κι αυτό σημαίνει ότι τα φάρμακα αυτά θα μπορούσαν ενδεχομένως να αντιμετωπίζουν κάθε μορφή εθισμού.
«Είναι κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί» σχολιάζει ο Χιθ Σμιντ, νευροφαρμακολόγος του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια.
Στο παιχνίδι μπαίνουν πλέον και οι φαρμακοβιομηχανίες. Η δανική Novo Nordisk, δημιουργός της σεμαγλουτίδης, εξετάζει αν το δημοφιλές φάρμακο μπορεί, είτε μόνο του είτε σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, να μειώσει την κατανάλωση αλκοόλ και τις ηπατικές βλάβες σε εθισμένους ασθενείς.
Η αμερικανική Eli Lilly, δημιουργός της τιρζεπατίδης, έχει επίσης ξεκινήσει κλινική μελέτη σε 300 άτομα με διαταραχή κατάχρησης αλκοόλ.
Και η Γκρίγκσον, η νευροβιολόγος που έλαβε το email από έναν χρήστη ουσιών, πραγματοποιεί κλινική μελέτη σε 300 ασθενείς με διαταραχή χρήσης οπιοειδών.
Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι που λαμβάνουν αγωνιστές GLP-1 ως θεραπεία για τον εθισμό κινδυνεύουν με μεγάλη απώλεια βάρους. Για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος, οι περισσότερες κλινικές μελέτες δέχονται μόνο υπέρβαρους ή παχύσαρκους εθελοντές.
Ένα άλλο ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι το εάν ο εθισμός επιστρέφει όταν διακόπτεται η θεραπεία.
